Бурятские народные сказки. Бытовые

— Ши хэр пайн хулгайшабши даа. Юу хулуухадва бэр-хэбши?

— Би гэмгүй пайн хулгайшаб даа. Үндэгөө дараад һууһан шубуунай үндэгын хулуугаад абхадамни мэдэдэггүй, — гэжэ хэлэбэ.

— Та хэр пайн хулгайшабта? — гэжэ шара хулгайша асууба.

— Би башмаг гутал үмдөөд ябаһан яба гаи хунзй гута дынь Ула ханди татаад абшахадамни, мэдэнгүй нюеэгэн улаараа

ябашадаг байна. Хара хулгайшан хэлэбэ:

— Шинии тэрэ шубуунай үндэгэ хулгайлжа абахышни ха-Рахамни. Шубуу бэдэрэе. Упанай захын шубуун олдохо гээшэ *0 Али хүдөө шубуун түргэн олдохо гу, — гэжэ зүбшэлдэжэ еРээд _ упанай захадахи түргэн олдохо хадаа, — гэлдэбэ.

Упа зайжа шубуу бэдэрбэ. Тохорюун шубуун үндэгөө дараад Һуужа байба.

*- Зай, нүхэр, тэрээнй үндэгые хулуужа абхышнн харахам-ни" абалдаа, — гэбэ.

ш J^aPa хулгайша ехил аргааханаар гэтэбэ. Гэтэжэ ябаха Дараа гуталаа тайлажа хаяба. Оймоһоо тайлажа ябажа с*

гэбэ, Мүлхнжэ ошоод лэ хоёр хул хоорондонь хоёр үндэгэ байһанаа нэгэ ундэгиин хулуужа абшаба. Үндэгын хулуужа

абаад, гэдэргээ бусажа, хара хулгайшадаа харуулба. Ундэгыи хулуухы хаража, хара хулгайшап һайн хулгайша гээшэш гэбэ. Шара хулгайша хэлэбэ:

— Танай тэрэ хүнэй гуталай ула хулуужа абахые харахам-ни, — гэбэ. Тиижэ хэлэжэ байхадан, башмаг гуталтай нэтэ хун замаар ябажа ябаба.

— Тэрэ хүнэй гуталын ула хулуужа абал даа, би харахам-ни, — гэбэ.

Хара хулгайшан бэедээ абажа ябадаг эрнтэ мүртэни: нэгэ хутагы ехэ хурсадажа, хиб торгондо оройжо абаад ябадаг байба. Ерин дээрэ хилгааһа табихада таһаржа унадаг, иимэ хута-га байба. Тэрэ хутагаа барижа башмаг гуталтай хүн тээшэ ошобо. Ошоод, ябаган хүнэй мүрэн дээрэнь гараа табижа ябаад хөөрэлдэнэ. Ябаха зуураа гуталайн улые ханди татажа абшаба. Баһа нүгөө мүрэн дээрэнь гараа табижа ябаад, тэрэ талын гуталын ула ханди татажа абшаба. Улаа абаад бусажа ерэбэ. Тэрэ ябаган хүн мэдэнгүйгөөр нюсэгэн улаараа ябашаба саашаа.

— Сайн хулгайшад уулзаа байнабди даа, — гэжэ хөөрэл-дэн байба.

Хара хулгайшан хэлэбэ:

— Би танай Манзын хаанай мунгэ баанха тоножо абхаяа

ябжа байнаб. Хоюулан эблэжэ абхамнай гү? — гэбэ.

— Үгэй, абжа болхогүй, шулууи гэртэй юм даа. Хара хулгайшан хэлэбэ:

— Абжа болхо арга байха.

— Хайшан гэжэ абха арга байнаб? Абха арга байбал абаял, — гэбэ шара хулгайша.

Тиилдээд шара хулгайшынгаа байра тээшэ ябашаба. Хара хулгайша хитадын пүүзэнһээ (лавка) ехэ проволхо хулуужа абжа ерэбэ" Тэрэ түмэрөөрөө шара хулгайшантаяа хоюулан мүнгэн баанхын шулуун гэрые прооволхоороо оройжо эхилбэ. Оройһоор байһаар хахад һүни болжо гэшхүүр хэжэ орхибо. Гэшхүүрээрээ гэр дээрэнь гарба. Гэр дээрэһээ онгэйлгохо арга байба. Онгойлгоод, шара хулгайшые досоонь оруулба:

— Ши мунгэ абаад үгжэ бай, би дээрэһээ абжа байһууб, — гэбэ.

Хара хулгайша үүр сайтар нилээдгүй мүнгэ абба. Үдэр болхо болходо гэшхүүрээ хуряажа абаад, шара хулгайшындаа ерэбэ. Нэгэ сүүдхэ үнгэрбэ. Хоёрдохи сүүдхэдээ үдэшэһээ эхи-лээд, үүр сайтар абба. Гурбадахи сүүдхэдээ үдэшэһээ эхилээд абжа байтарын Манзын хаан мэдэжэ, дороһоон ехэ шара са-буу будажа орхибо. Шара хулгайша досоонь ороод, — абжа у гэжэ байһан аад, тэрэ шара сабуунда няалдашаба. Яажаш тэрэ сабуунһаа һалажа гарха арга үгэй байба.

346

— Биш эндэһээ Һалажа гарха аргамгүй, иигээд дүүрээб.

Тдрхкимни таһалжа абжа үзэ.

Тиихэдэнь хара хулгайша нрооволхынгоо түмэрөөр тар" хццнь таһалжа абба. Шара хулгайшынгаа һамганда ерзжэ

ряэнэ:

— Манай мүнгэн баанха тоножо байһые Манзыи хаан мэ-дэжэ, шара сабуу билаажа орхиһон байба. Тэрэ шара сабуу-ань шара хулгайша няалдашоод, яажаш һалажа гарха арга байбагүй. Тиижэ байхадаа намда хэлэбэ:

— Минии тархиимни тапалжа аба даа, — гэжэ хэлээ һэн, — Тиигэбэл бидэ хоёр баригдахагүй бэзэбди даа.

Шара хулгайшындаа хоножо байба. һуни гэнтэ һэреэд:

— Манай харшымнай воротаада тамга даржа орхибо ха. Тэрэ зандаа хара хулгайша гүйгеөд гарба. Харахадань

тамга "дараа гаи байба. Тэрэ тамгынь хурса хутагаараа адли* 11 ханаар һиилэжэ зорожо абба. Тэрэ һүниндөө тамга абжа ябаад, бүхы хуиэй харшын воротаае тамгалжа оохибо. Манзыи хаан үглеөгүүр бодожо ерээд, тэрэ тамгаараа бариха гэһээнь бүхы айлнуудай воротаа тамгатай байба. Барижа болхо арга байбагуй. Манзын хаан бэшэг тарааба. Бүхы зоноо хуу суг-ларха гзһзп. Хара хулгайша шара хулгайшынгаа һамганда хэлэбэ:

— Зониие суглуулаад ажаглажа табиха гээ ха даа. Суг-ларһан зоной хоорондуурын үүлинсэ гаргаад, шара хулгайшын бэеые олон зоной дундуур ширээд ябахань гээшэ даа. Тиихэт дэнь бидэ булта ошоод байха ёһотой байнабди. Тэрэ шарч хул-гайшын ширэжэ ябаһан бэеые хараад, шннии досоошни аягуй болжо. нюдэнһөөшни уһа адхарха гээшэ аагү? — гэжэ шара хулгайшын һамгаНһаа асууба.

— Туйлгүй адхархал ха даа, — гэжэ хэлэбэ. 8

— Тиигэбэл нэгэ арга байна, — гэжэ хара хулгайша хэ-' лэбэ.

Хара хулгайша базаарта ошоод, алтан блюудсэ хулуужа асарба. Асараад хэлэбэ: