Çавал сарăлсан

— Хӑрамасть, арҫури, — шухӑшларӗ Павел, малалла утса.

Вӑл ҫыран хӗррине пымарӗ.

Павел асне тулли шывпа кӗрлекен фермӑ патӗнчи ҫырма Марьерен ӗмӗрлӗхех уйӑракан ҫырма пек кӗрсе юлчӗ.

3

Ҫуркунне…

Ҫак сӑмаха Лена иккӗмӗш хут чунпа туять. Пӗр вӑрман варринчи поселокра ӳссе ҫитӗннӗскер иккӗмеш хут вӑл ял ӗҫченӗсен сывлӑшӗпе сывлать, вӗсен пурнӑҫӗпе пурӑнать. Амӑшӗ ӑна ҫаплипех вӑтам шкулта пионервожатӑйра ӗҫлет тесе шухӑшлать, хӗрӗ икӗ ҫул хушшинче пӗр эрнене кӑна канма килсе кайнӑшӑн пӑшӑрханать. Дояркӑра ӗҫленине те, хӑй ирӗкӗпех колхоза килнине те пӗлмест вӑл. Тата кирлех-ши пӗлтерме? Лена аслашшӗ Константин Васильевич Ивановпа пӗр вӑхӑтра Чӗмпӗр шкулӗнче вӗреннӗ, учителе тухнӑ. Ӑшшӗ врачра ӗҫленӗ. Анчах Лена ӑна ас тумасть. Амӑшӗ каласа панӑ тӑрӑх кӑна пӗлет. Вӑл ҫие юлнӑскер кӑна пулнӑ. 1938 ҫулта илсе кайнӑ та, таврӑнман урӑх. Упрать амӑшӗ унӑн виҫе ҫырӑвне, сайра хутра вуласа кӑтартать.

Юрать, 1956 ҫулта ашшӗн ырӑ ятне тавӑрчӗҫ. Ҫавӑнтанпа Лена ҫын куҫӗнчен вӑтанмасӑр пӑхать, хӑйне те ыттисемпе танах шутлать. Пулнӑ вӑхӑт — юлташсемех ӑна «эсерка» тесе те кӳрентеретчӗҫ. Унӑн амӑшӗ, Ҫӗрпӳ ҫывӑхӗнчи пӗр салара ӳссе ҫитеннӗ вырӑс хӗрарӑмӗ, чӑваша качча тухнӑ врач, хӑй те чавашла таса калаҫаканскер, нихӑҫан та кӗҫӗн хӗрне пуҫ усма вӗрентмен. Тен, ҫавӑнпах савӑнӑҫлӑ ӳснӗ Лена?

Ҫуркунне…

Кам малтан вӑранать-ши? Дояркӑ е автан? Е иккӗшӗ те пӗр харӑсах вӑранаҫҫӗ-ши?

Васкасах питне ҫӑвать те Лена, фермӑна васкать. Шӑнтман чухне ҫурхи пылчӑка ҫӑрса, шӑнтсан, тумках тӑрӑх кӑчӑр-кӑчӑр пӑрлӑ кӳлленчӗксем урлӑ сике-сике чупать. Фермӑри ӗҫе пӗтерсе шкула хыпаланать. Тӗлӗнеҫҫӗ тантӑшӗсем:

— Лена, санӑн икӗ чӗре пулӗ?

Чӗри ун пӗрре кӑна, анчах ывӑнманскер. Каҫсерен вӑл тӗксӗмрех ҫутӑ лампӑ умӗнче чаваланать: ҫуллахи семестрта виҫҫӗмӗш курсшӑн виҫӗ экзамен памалла.

Ҫуркунне…

Лена чӗрине кӑҫал тем пулчӗ. Итлесшӗн мар вӑл ӑса. Тепре чухне уҫса хунӑ страницӑ ҫинчех пӗр сехет иртсе каять. Шухӑшлать, шухашлать хӗр.

Ҫур ҫӗрте хваттер умӗнчи пӗве хӗррине ҫамрӑк юлан утҫӑ лашасене шӑварма хӑваласа килет. Юрлать, юрлать хӑй юррине. Час-часах сӑмахӗсене те илтме пулать, кӗвви те чунӑ хумхантараканскер. Тепӗр чухне сӑмахӗсене те ӑнланма хӗн, кӗвви те халиччен илтменскер. Илюш сӑмахне те, кеввине хӑех хурать, теҫҫӗ. Ҫакна ҫеҫ туять Лена: ҫав юрӑ-кӗвӗре ҫӑмӑл тунсӑхпа каччӑ йыхравӗ пур. Чӗнет юрӑ чун савнине, чӗнет чечек шӑршисемпе тулнӑ пахчана, симӗсленекен уя, Ҫавал ҫыранне тухма чӗнет.

Ленӑн пӳртрен тухса юрӑ чӗнекен асамлӑ вырӑнсене васкас килет. Кӑларать вара вӑл альбомне. Педучилищӗре вӗреннӗ юлташӗсем. Епле ун чухне нумайччӗ уншӑн ҫунакансем, хӑй ҫеҫ тахӑшне кӑмӑлламаллине, тахӑшне юратмаллине пӗлме иккӗленетчӗ. Парнеленӗ сӑн ӳкерчӗксем. Пӗр ӑльбомӗнче парнеленӗ сӑвӑсем. Хӑшне-пӗрне хӑйсемех те ҫырнӑ пулӗ, нумайӑшӗсем — поэтсен сӑввисем. Уҫать страницӑсене Лена, тӗлли-паллисер уҫать…

«Да, мне нравилась девушка в белом,
А теперь я люблю в голубом…»

Кӑна Алеша, Лена шапах вун ҫичӗ ҫул тултарнӑ кунхине ҫырса панӑччӗ. Кулӑшла пулса тухрӗ ун чухне. Амӑшӗн парнине, ҫутӑ кӑвак платйине тӑхӑннӑччӗ Лена. Алешӑпа Таня килнӗччӗ. Алеша вара парне вырӑнне альбом ҫине ҫак сӑвва ҫырса панӑччӗ. Вуласа пама ыйтнӑччӗ унран хӗрсем. Юлашки йӗркисене илтсенех, Таня пӳлӗмрен тухса тарнӑччӗ. Каярахпа вӑл Ленӑна икӗ эрнене яхӑн ҫилленсе ҫӳрерӗ. Иртнӗ ҫул кӑна Лена Алеша ҫырса панӑ сӑвӑ Есенин сӑвви пулнине пӗлчӗ. Ытла та айван пулнӑ ҫав, сӑвӑшӑн та кӗвӗҫнӗ. Халь Алешӑпа Таня мӑшӑрлӑ ӗнтӗ, иккӗшӗ те шкулта ӗҫлеҫҫӗ.

— Ҫуркунне…

Нумай улшӑнчӗ Лена Ҫавалкаса килнӗренпе. Хӑйне те ирӗклӗрех, пӗр шухӑшсӑртарах кӑтартма: тӑрӑшрӗ, анчах ӑшри ҫирӗплӗх пӗтме мар татах та вӑйланса пычӗ. Ҫуркунне.

Анна ӑна Павел ҫинчен каласа кӑтартрӗ. Вӑрттӑн сӑна пуҫларӗ Лена йӗкӗте. Йӑрӑс та ҫӳллӗ кӗлетке. Тыткалама хӑйне ял каччисем пек тыткалать. Анна каласа панӑ тӑрӑх, вӑл темӗнле уйрӑмрах, лайӑхрах пулмалла пек. Клубран пӗрле хӑпарнӑччӗ. Ун чухне Лена ун пирки ҫапла шухӑшларӗ: тӳрккесрех. Акӑ фермӑна Завьяловпа пӗрле пынӑ кун. Лена куҫӗсем пирки калани асрах. Уҫӑмлӑ, ӑшра мӗн пуррине пытарма пӗлмест, тесе шухӑшларӗ. Акӑ, паянхи тӗл пулу. Ачасемшӗн каҫсах кайрӗ. Хӑй ӗҫне аван пӗлет, хӑй ӗҫне тата юратать. Тата… Тата куҫӗсем ытти каччӑсеннинчен урӑхларах: пысӑк та хура вӗсем. Фермӑра тӗл пулнӑ чух ӑшшӑн пӑхнӑн туйӑнатчӗҫ, паян темӗнле ҫирӗпрех…

Ҫуркунне…

Чӳрече хушӑкӗсенчен кӗрекен вӑш-вӑш ҫил сӗтел ҫинчи лампӑ ҫутине вылятать. Сиксе ташласах ҫунать хӑю. Кашта ҫинчи автан шарлаттарсах авӑтса ярать. Конюх Илюш лашисене шӑварма ҫитрӗ, юрӑ юрлать — сӑмахӗсене уйӑрма ҫук. Чӗнет юрӑ чун савнине, чӗнет чечек шӑршисемпе тулнӑ пахчана, симӗсленекен уя, шап-шурӑ ҫӗмӗртлӗ Ҫавал ҫыранне тухма чӗнет. Анчах халлӗхе пахча та чечексӗр, уй та хура, ҫӗмӗртсем те папаккисене ҫеҫ кӑлараҫҫӗ.

Хаш сывлать Лена.

Умра ҫав-ҫавах малалла уҫӑлман кӗнеке страници.

4

Каҫалапа Павел пӑтне Володя пырса кӗчӗ.

— Бригадира, агронома лартнӑ ятпа саламлатӑп, — алӑ тытрӗ вӑл.

— Тавах. Ларура ма пулмарӑн?

— Завьялов чӗнсе илчӗ. Кӑштах калаҫмаллисем тупӑнчӗҫ…