Дзённік суддзі Верасаўца

Зусім нечаканым было для мяне пісьмо Пакацілы. «Грамадзянін суддзя, у слоў няма зубоў, але ж яны балюча кусаюцца. Пэўна, вы гэта добра ўсведамляеце. 3 вашае ласкі пайшла пагалоска…» Яму, мусіць, таксама і пісалі, і гаварылі ў вочы. Яго асудзілі людзі.

Пісьмо Пакацілы роіла мае думкі. Я тады падумаў: хочаш уведаць сілу свайго голасу — слухай рэха. I з таго часу гэтая думка засталася ў мяне назаўсёды.

ДУМКАМІ ДА СЫНА

Гэтую гісторыю расказаў мой калега, народны суддзя Максім Сцяпанавіч Кацура. I пра тое, як судзіў, і пра тое, што пачуў пасля ад Астапа Скакуна — бацькі асуджанага падлетка. Праз тыдзень пасля суда Астап завітаў да Максіма Сцяпанавіча, каб параіцца, як яму надалей выхоўваць сына. А расказаў мне калега вось што.

***

…Перад тым, як рушыць на вуліцу, Мікола пастаяў на сцяжынцы, што вяла да веснічак, паазіраўся, быццам развітваўся з родным кутам. Да яго падляцеў Жучок. Весела віляючы хвастом, церануўся аб нагу і заскакаў ад нейкай сваёй сабачай радасці. Але, не адчуўшы Міколавай ласкі, ён спыніўся, задраў вострую пысу. Мусіць, не жадаючы глушыць сваю радасць, недаўменна пазіраў Міколу ў вочы. Чмыхнуў носам, нібы да чагосьці прынюхваўся.

Астап закурыў, некалькі разоў запар глыбока зацягнуўся дымам. Пацёр цыгарэту ў пальцах і шпурнуў яе пад ногі, утаптаў абцасам у зямлю. Сярдзіта сказаў:

— Ну, развіталіся? Пайшлі, арыштант.— Не азіраючыся на сына, ён пакрочыў з двара.— Во такія табе, неслух, праводзіны, калі і сам зганьбіўся і радзіцелям сэрца рвеш. Во так табе… Адзін цюцька правёў цябе…

***

У зале было поўна людзей. Аднастайна рыпела пяро ў руцэ сакратаркі. Цяжка ўздыхнула чарнявая, з тужлівым позіркам жанчына, што ўвесь час неадрыўна пазірала на Міколу. Трывога і збянтэжанасць, якія поўнілі Міколу, відаць, студзілі яму нутро. Нешта сумнае і зацятае было ва ўсёй яго напружанай паставе. Ён асцярожна, нібы штосьці вельмі кволае і далікатнае, трымаў старую матроскую бесказырку. Каўнер шэрай кашулі быў расшпілены, і на грудзях віднеўся трохкутнік палінялай матроскай цяльняшкі.

На пытанні суддзі Мікола адказваў неахвотна. Буркне, і толькі далёка ў шэрых зрэнках ледзь-ледзь заблішчаць нейкія халодныя жарсцвінкі.

Суддзя Максім Сцяпанавіч, сярэдніх год брывасты чалавек, іншы раз перад тым, як запытаць, заклапочана моршчыў лоб, нейкі час маўчаў, думаў. У зале панавала цішыня. I ад маўчання суддзі, і ад гэтай цішыні прысутным рабілася няёмка, трывожна.

Мікола быццам здранцвеў. Зыначыўся ён толькі тады, калі перад судом з’явіўся сведка — міліцыянер Сташук. Адвярнуўся ўбок з ледзь прыкметнай ухмылкай, загадзя пагарджаючы тымі словамі, якія рыхтаваўся пачуць.

Сташук расказваў, што апоўначы, ідучы паўз рэчку, ён здаля заўважыў, як ад кладоўкі выратавальнага пункта пабег чалавек з ношкай на спіне. А тут, як на тое ліха, месяц схаваўся за хмару. Але неўзабаве з берага да слыху міліцыянера даляцелі шоргат і выхлапы. Падбегшы, Сташук убачыў, што хлопец стараецца завесці матор на выратавальнай лодцы. Куды? Чаму поначы? Хто такі?.. Ён затрымаў хлопца.

Раніцай высветлілася: злодзей вырваў прабой у дзвярах кладоўкі і выцягнуў матор. Лодку адамкнуў, падабраўшы да замка ключ.

Увесь час, пакуль міліцыянер гаварыў, Мікола круціў у руках бесказырку, нешта здзьмухваў з яе. Максім Сцяпанавіч зрабіў яму заўвагу, каб слухаў. Ён узняў галаву і нейкі час глядзеў на Сташука. Але ў яго позірку па-ранейшаму не было ніякіх адзнак узрушанасці. Думаючы аб нечым сваім, ён зноў схіліўся над бесказыркай.

Сведка, пакрыўджаны такой халоднай няўвагай, абурыўся:

— Сорамна так, грамадзянін Скакун. Сорам і ганьба — красці.

Раптам Сташук глытнуў сліну, нібы яму хацелася прагнаць смагу, развёў рукамі:

— Ну, вы паглядзіце на яго, грамадзяне суддзі…— Ён зніякавеў, мусіць, успомніўшы, як маці Міколы кляла яго, што павалок хлопца ў міліцыю — даў бы па карку і выпусціў,— як яна плакала і лямантавала.— Паглядзіце, з ім чалавек гаворыць, а ён? Хоць бы што — са сваім старым картузом забаўляецца.

Мікола зноў узняў галаву, яго тонкія адтапыраныя вушы паружавелі. Скуласты, смуглявы твар з аблупленым носам нечакана расплыўся ў шырокай здзіўленай усмешцы.

— Які картуз? Хіба ж матросы ў картузах ходзяць?

— Ён ужо матрос… Бачылі вы яго? — Звяртаючыся да прысутных, Сташук абвёў позіркам залу і яшчэ больш абурыўся, узвысіў голас: — Вы зразумелі мяне? Я ў вас, гора-матрос, пытаюся, зразумелі?

Падлетак прыжмурыўся, лізнуў языком асмяглыя губы. Кіўнуў:

— Зразумеў.

— Ну то-та ж.— Сташук, усведамляючы, што ён сумленна і да канца выканаў свой абавязак, супакоіўся. Але, атрымаўшы дазвол сесці, ён зноў неяк трывожна і заклапочана паглядзеў на падсуднага:

— Чуеш, адумайся, хлопец, адумайся. Ды бярыся за розум.— Ускінуў пабеленую сівізной галаву, не па ўзросту малайцавата павярнуўся і пайшоў.

Потым паклікалі Астапа Скакуна — бацьку падсуднага.

Астап борзда прашыўся між людзей, хуценька пратупаў да судовага стала.

— Па вашаму выкліку з’явіўся,— адрапартаваў.

— Што вы, сведка, раскажаце суду?