Французская навела XX стагоддзя

— Цяпер ужо лепш!.. За тваё здароўе, Аскар!.. Я заўсёды казаў, што калі-небудзь усё роўна знайду цябе... Пад страхам смерці, памятаеш?.. А дзіўна ўсё ж такі... Я ж зусім не ведаў, які ты...

Ён зноў паглядзеў на Лябро — задаволены, нават шчаслівы.

— А ты тлусцейшы за мяне... У мяне адны мускулы... — Ён напружыў біцэпсы. — Памацай... Ну, не бойся... Я ж толькі і ведаў, што твае імя ды прозвішча, якія ты напісаў на шчытку. А ты не з тых людзей, пра якіх пішуць газеты... Адзін з сарака мільёнаў французаў... Адгадай, як я цябе знайшоў. Ну, адгадай!..

— Не ведаю...

Хочучы ўлашчыць госця, Лябро змушана ўсміхнуўся.

— Гэта ўсё твая дачка Івона...

Лябро занепакоіўся яшчэ больш: як магла яго дачка...

— Я напаў на твой след якраз тады, калі ты выдаваў яе замуж, дзевяць месяцаў назад... Слухай, дзіцяці ў іх яшчэ няма?.. Дык ты, значыць, такое закаціў вяселле, што пісалі пра яго ажно на першай старонцы «Вара»*... Газета выходзіць у Тулоне, га?.. Уяўляеш, мне сустрэўся ў Адыс-Абебе, адкуль ты і атрымаў першую паштоўку, тып з гэтых мясцін, які пражыў у Афрыцы дваццаць гадоў і ўсё яшчэ падпісваецца на вашу газету... Вось у адным з яе нумароў я і напаткаў тваё імя... Тут і ўспомніўся шчыточак...

* Вар — дэпартамент на паўднёвым усходзе Францыі.

Ён нахмурыў бровы. Твар у яго пасуравеў. Ён глядзеў Лябро ў самыя вочы — позірк у яго быў і люты, і адначасна насмешлівы.

— Прыгадваеш, га?..

Памаўчаўшы крыху, Жуль, хоць і груба, ды ўсё ж зычліва дадаў:

— Давай пі віно... Пад страхам смерці, чуеш?.. Я ад гэтых слоў не адракуся... Пі, я табе кажу!.. Гэта, браток, усяго толькі віно, а будзе яшчэ і ром... Як яе зваць, афіцыянтачку?..

— Жажо...

— Жажо?.. Хадзі сюды, прыгажуня... І прынясі нам другую бутэльку... У Аскара вельмі ўжо ў горле сушыць...

II

Кожныя пяць хвілін аднаногі выпіваў адным глытком шкляначку віна і загадваў Лябро такім тонам, што пярэчыць ніяк было нельга:

— Дапівай, Аскар!

І Лябро піў. Пасля трэцяй бутэлькі ён ужо ледзь бачыў стрэлкі гадзінніка на званіцы царквы: было ці то дзесяць гадзін, ці то адзінаццаць. А Жуль, адкінуўшыся ў крэсле, паліў і паліў да самага канца цыгаркі, якія ён сам скручваў, і буркліва дапытваў Лябро:

— Адкуль ты?

— З Пон-дзю-Ляса... Гэта непадалёк ад Тулона...

— Ведаю! А я з Марселя, з квартала Сэн-Шарль, — радасна ўсміхнуўся Жуль. Але ў радасці гэтай, як, зрэшты, і ва ўсіх астатніх праявах ягоных пачуццяў, было і нешта жахлівае. Нават калі ён прыкметна мякчэў у гаворцы, то ўсё роўна глядзеў на Лябро, бы на мураша, якога збіраўся вось-вось раздушыць.

— Бацькі багатыя?

— Бедныя... Так сабе... Не, хутчэй бедныя...

— Як і ў мяне. Вучыўся ты дрэнна — іду ў заклад. З матэматыкай заўсёды было кепска. Зноў жа — як і ў мяне!.. Дапівай! Кажу табе, ну!.. Як ты трапіў у Габон?

— З адной марсельскай фірмы, пасля службы ў арміі.

Жуль спытаўся ў Лябро і пра ўзрост. Выявілася, што Лябро быў на год старэйшы — і гэта вельмі ўзрадавала аднаногага.

— Урэшце, мы маглі сустрэцца на якім-небудзь параходзе, а яшчэ раней у арміі... Весела было б, га?.. Яшчэ пляшку, міленькая...

Лябро ўжо дрыжаў ад адной думкі, што яму яшчэ прыйдзецца піць.

— Не бойся! — засмяяўся Жуль. — У мяне норма. Дый табе лепш, калі я набяруся: убачыш тады, які я чуллівы...

І ўсё гэта было на вачах у людзей: адны заходзілі да Марыса выпіць, другія гулялі на вуліцы ў шары. Усе ведалі свайго былога мэра, але дапамагчы яму не мог ніхто. Лябро махалі рукою, клікалі яго, але адзінае, што мог ён зрабіць, — гэта вымушана ўсміхнуцца.

— Значыцца, калі ты так брыдка абышоўся са мною, табе было дваццаць два гады... Як ты апынуўся ў балотах Мбале?

— Фірма даручыла наладзіць у тамтэйшых селішчах збор пальмавага алею.

— Такой спякоты, як там, я больш нідзе не сустракаў... Сама малярыйны экватарыяльны лес... Але ж ты не адзін там быў?..

— Са мною былі яшчэ кухар і два весляры.

— І ты згубіў сваю пірогу?.. Адказвай?.. Чакай... Выпі спачатку... Выпі, або раструшчу табе галаву!

Лябро цераз сілу піў. Усё яго цела пакрывалася потам, як некалі ў час службы ў Габоне, але гэты пот быў халодны. Аднак зманіць смеласці не хапіла. Ён шмат думаў з таго часу пра гэты выпадак з Жулем — і ўдзень, і ўначы, калі не спалася. Каб не гэтая афрыканская гісторыя, ён мог бы лічыць сябе сумленным чалавекам, нават шчаслівым чалавекам. Успамін аб ёй прыходзіў кожныя два-тры месяцы, працінаў душу знянацку і стаў ягоным сапраўдным кашмарам.

— Я не губляў пірогі, — прызнаўся Лябро.

Жуль глядзеў на яго, нахмурыўшы бровы, і не мог паверыць таму, што пачуў.

— Дык што ж ты тады?..

— Была страшэнная задуха... Мне здалося, што ў мяне ліхаманка... Тры дні ледзь паспявалі адмахвацца ад камароў...

— Я таксама...

— Мне было дваццаць два гады...

— Мне таксама... Яшчэ менш: дваццаць адзін...

— Я не ведаў Афрыкі...

— А я?.. Пі!.. Пі, я табе сказаў!.. У цябе была пірога, і, нягледзячы на гэта...

Цяпер, праз многія гады, пан Лябро, былы мэр Паркэроля, і сам не мог зразумець свой колішні ўчынак.

— У мяне быў мурын, вясляр з племені пагу... Ён сядзеў зусім блізка ад мяне, і ад яго нясцерпна смярдзела...