Где, когда и как родился мугам

Bu kicik mtni tam dqiqliyi il acmaq yolunda 3 mrhl kecmisik. Onlar bir-birini rdd etslr d, biz onlarin hr "uc versiyasini burda isiqlandirmaqdan utanc duymadiq. ksin, dilimizin mixi yazili sirrlrinin glck tdqiqatcilara civi yazilardan son v tkmil cavab almaq yollarinin ctin oldugunu, ctin olduqca da sbir tlb etdiyini g"ostrmk istdik. Bellikl.

1-ci versiya

Yazi ilk baxisda bel mna verir:

Az: I. TAGANULA AMACA G"UD"UM"U (A, QIZ), SAL TIZ;

II. DM M"UZ SAL AGRIK.

Taganula amaca g"ud"um"u (Oxumaq mqsdi g"ud"ursns), sal tiz (qalx zil);

Dm m"uz sal agrik (agri) (Dm m"usiqiy agri qat).

Noqeyrolun (J.Nougayrol) acilisindan bel anlamaq olur ki, bilyindn tutulub, k"urs"ud oturan byin yanina gtiriln gnc qiz (qadin), yqin ki, hansi k"orpys "oz d"oslrindn s"ud vermk "uc"un tqdim edilir. Arxasinca gln sonuncu qadinin lindki vedr is – Nogeyrol qadinin lindki cantani bel tqdim edir – “s"ud sagilmaq "uc"un” gtirilib yqin… Kahksanli tariximiz bax belc predmetsiz yazilarla thqir edilir, adimiz shiflrdn silinir, m"udrik cdadlarimizin ruhlari "ust"und kotanla sum ckilir.

M"ullifin fikirnc, B"oy"uk Britaniya muzeylrindn birind saxlanilan qiymtli l"ovh Quzey Mesopotamiyanin v ya Suriyanin simalindan askar edilib. Bu yer cografi baximdan vaxtil orada "oz d"ovltlrini qurmus ulu t"urklrin Ete eli adlandirdiqlari "olk razisi il eynidir. L"ovhni son Akkad d"ovrlrin, yni eramizdan vvl 2254-2154-c"u illr aid edirlr. Yni ona txminn 4300 il yas verirlr. Bu yas da d"unnin mhsulu saydigimiz dagunanin (heyrati) v dem"uzinin (segahin) tmiz sinni deyil. gr yazilan bu d"ovrd onlari musiqi akademiyalarinda tdris edirdilrs, demli, onlar bu l"ovhy qdr uzun tarixi yol keciblr.

min oldugumuz kimi, l"ovhinin knarlarini bzyn eyni il tkrar olunmus mtn tmiz t"urkc sslnir v o musiqiy hsr olunub. Solda qabartmalarla bzdilmis y"uksk k"urs"ud oturub, ayaqlarini yen d qabartmalarla "ort"ulm"us ayaq altligina qoymus ncib kisini Nageire allah adlandirir. gr o allahdirsa, onun k"orpsi haradan, v htta gr o varsa, ona niy k"ucdn tutulub gtirlmis kimsn s"ud vermlidir? Mntiqsiz s"oz yigini.

slind alicnabligi il seciln sxs, "oz zamaninin Musiqi akademiyasina sahib m"ullimdir. Burada allahliqdan s"ohbt ged bilmz. O onun hmkari trfindn yanina t"ovsiy "uc"un gtirlmis gnc xanndy mslht verir. Gncin lindn tutmus qadin, yqin ki, qizin vokal "uzr ya sinif, ya da ailvi m"ullimsidir. Anun (qadinin) k"ubar cmiyyt aid oldugu hm paltarinin, hm gentacinin (termin mnimdir – slyapasinin-T.A.) forma v bahaligindan sezilir. A (qadin – cdad kitabinda [10] dilimiz "uc"un qadin cinsi vzliyi kimi isltmyi tklif edirik – T.A.) da, maestro kimi qat-qat tikilmis coxsviyyli paltardadir. K"urs"udkinin d"ovr"un mxsus g"or"un"ur, cox bahali gentaci (slyapasi), ciyinlrin t"ok"ulm"us uzun, qivrim saclari, Qarabag xanndlrin mxsus dolu ovurdlari v k"ok buxagi, qalin biglari onun musiqi ustalari arasindaki y"uksk slahiyytindn v cmiyytdki ncib statusundan xbr verir.

M"ullimsi il yanasi gnc tlb qizi g"or"un"ur, anasi da m"usaiyt edir. A lind ya dridn hazirlanmis, ya da rngli ipdn toxunmus qadin cantasi (“vedr” – Noqeyrol) tutmusdur. sr y"uksk texnologiya v snrkarliqla yonuldugundan arxadaki iki fiqur bir-birin cox oxsayir v ikincinin yasli sifti dediklrimizi – anun qizin anasi oldugu fikrini – tsdiqlyir. Ana v m"ullim xanndlik sntin yenic ayaq basmaq istyn qizin vokal imkanlarini mshur maestroya g"ostrmyi qrarlasdiriblar. K"ubarligi s"ubh dogurmayan m"ullim, azaciq sonra mtndn enn mlumatdan g"orcyimiz kimi, d"ovr"un"un mshur mugam ustasidir. Sklin tbii olduguna s"ubh yoxdur. Yni, sr "oz"und vaxtil m"ovcud olmus taninmis sxslrin obrazlarini ks etdirir. O, el-bel, xyal mhsulu deyil. Bu mnada dediklrimiz dogrudursa, bir fakt adamin hisslrini g"oyndir ki, maestronun adi lyapis l"ovhsin qazilmayib. ks tqdird, biz ilkin mugam ifacisinin, htta professorun ssini esitmsk d, hec olmasa, "uz"un"u g"ord"uy"um"uz kimi, adini da bilrdik. Bu, Cabbar Qaryagdiogludan baslandigini iddia etdiyimiz mugam sntimiz d"ord minillik ilkin ustadimizin adini qizil hrflrl lav etmy imkan verrdi.

Buradaca qeyd etmk lazimdir ki, onlari "oz"un"unk"ulsdirmk yolunda tdbirlr g"or"ulmlidir. Bunun "uc"un maestronun, qarsisindaki qadin hmkarinin v anun drs dediyi gnc qizin aydin g"or"unn skillri sasinda portret ustasi mshur rssam Fxrddin linin yaradacagi kslrini Bakida Beynlxalq mugam mbdindn asmaqla, onlari bizim ulu sntkarlar kimi d"unyaya tqdim etmk haqqimiz var d"us"un"urm. Mn onlarin skillrini bu kitabda “Ilkin mugam ustalarimiz” adi altinda ayrica verdiyim kimi.