Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга I

Ёй толькi таго i трэба было. Абхапiла, пачала шаптаць на вуха. Але ў iм ужо расло абурэнне i сорам, быццам ён здрадзiў хаце, рукам Марылi, вачам братоў. I ён так разрыдаўся ў гэтых вузкiх руках, быццам сэрца яго рвалася на шматкi.

А яна цалавала.

Ён плакаў, бо адчуваў, што злоўлены, што з гэтым шэптам канчаецца для яго ўсё.

...Яго павялi мыць i пераапранаць. I калi бацька i мацi засталiся на тэрасе адны – усмешка няёмкасцi так i не сышла з iхнiх вуснаў. Пазбягаючы глядзець мужу ў вочы Антанiда Загорская глуха спытала ў пана Адама, якi стаяў наўздалёк:

– Што, пан Адам, як вам панiч?

Пан Адам мяўся.

– Праўду, – цiха сказала яна.

– Мужычок, проша панi, – наважыўся Выбiцкi. – Але з чыстым сэрцам, з добрай душою.

– Нiчога, – нават з нейкай палёгкаю ўздыхнула мацi. – Навучым.

Бацька лёгкаважна зарагатаў, паказваючы белыя зубы.

– Бачыце, пан Адам? Так лёгка i навучым. Lеs fеmmеs sоnt раrfоis vоlаgеs[13].

– Гэтую iдэю падаў ты, Gеогgеs, – шэрыя вочы мацi сталi вiльготнымi. – I ты не маеш права...

– Скажам, i не я, – сказаў пан Юры. – Скажам, бацька мой, i нам нельга было не паслухацца.

– Але чаму яго аднаго?

– Самадурства. Меў на Алеся вялiкiя надзеi. I ты ведаеш, што ён мне сказаў перад дзядзькаваннем?

– Кажы.

– “Як шкада, што я не аддаў у дзядзькаванне цябе, Юры. Можа, тады ты, сын, быў бы чалавекам, а не прадметам для царквы i псярнi”.

– Гэта я зноў аднавiла ў Загоршчыне царкоўную службу. I ён не любiць цябе... праз мяне.

– Кiнь. Глупства.

– Ну, а чаму не хоча дзядзькавання для Вацлава?

– Баюся, што Вацлаў яму абыякавы.

– Другi ўнук?..

– Я не хацеў, Антанiда. Я ж толькi сказаў аб легка думнасцi...

Мацi ўжо ўсмiхалася:

– Дык што ж зробiш, Gеогgеs, калi ты ўсё бачыш еn nоir2.

Зноў гаротна задрыжалi яе веi:

– Забыў усё. Забыў французскую. А гаварыў, як маленькi парыжанiн... Я прашу цябе, я вельмi прашу, Gеоrgеs, не спускай з яго вачэй, хадзi за iм у першыя днi, бо яму будзе сумна... Ах, жорстка, жорстка гэта было – аддаць!

Пан Выбiцкi далiкатна кашлянуў, прастуючы да сходаў, i толькi тут панi Загорская спахапiлася, ускiнула на яго рахманыя вочы:

– Прабачце, пан Адам, я была такая няўважлiвая. Вельмi прашу вас – паснедайце разам з намi.

– Бардзо мi пшыемне, – пачырванеў Выбiцкi, – але ж прабачце, я зусiм па-дарожнаму.

– Ах, нiчога, нiчога... Я вас вельмi прашу, пан Адам.

Выбiцкi нiякава палез у кiшэнь па чырвоны фуляр, якi нагадваў невялiчкi абрус.

Лёгка i па-англiйску выкацiлi на тэрасу стол на кольцах, прыставiлi яго да накрытага ўжо абедзеннага стала. Матуля начала здымаць накрыўкi з мiсаў.

– Накладайце сабе, пан Адам, – сказала мацi. – Вазьмiце курыную пячонку “брашэ”... Бачыце, снедаць будзем па-англiйску. Першыя днi яму будзе нязручна са слугамi, беднаму.

Аконам спачувальна крэкнуў, стараючыся зрабiць гэта як мага больш далiкатна i не абразiць тонкага слыху панi.

I якраз у гэты момант з’явiўся ў дзвярах Алесь у мярэжанай пад народны густ – сарочцы, сiнiх шальварыках i чырвоных кабцiках[14]. Менавiта так, на думку панi Антанiды, выглядалi ў свята дзецi багатых сялян, i таму хлопчыку можна было не адчуваць нязручнасцi. Бацька хацеў быў пырснуць у сурвэтку, але стрымаўся, памятаючы нядаўнюю жончыну крыўду. Таму ён толькi паказаў на крэсла побач з сабою.

– Сядай, сыне.

Алесь, зазвычай такi зграбны, медзведзявата палез на крэсла. Глядзеў на ломкiя абрусы, на старое серабро, на двухзубы iтальянскi вiдэлец, на блакiтны крыштальны келiх, у ломкiх гранях якога драбiлася нейкая янтарная вадкасць.

– Што гэта? – амаль без голасу спытаў ён.

– “Го-Сатэрн”, – адказаў бацька. – Гэта, брат, такое вiно, што i ты можаш пiць.

– Вiна не хачу, ад яго людзi дурныя. Лаюцца.

Выбiцкi зморшчыўся ад скрухi, i, убачыўшы гэта, Алесь раптам раззлаваўся. Урэшце, iхняя гэта была вiна. Урэшце, гэта самi яны давялi яго, а цяпер яшчэ ўчынiлi яму гэткае катаванне.

Таму ён смела палез падрапанай лапай у хлебны кошычак, палажыў кавалак на сваю талерку i лыжкаю пацягнуўся да бацькавай талеркi, адчуваючы ў сэрцы пачуццё, блiзкае да адчаю.

– Еш, еш, сыне, – спакойна адказаў пан Юры. – Мацуйся. Давай мы i табе на талерку пакладзем.

Але маленькi зацкаваны мужычок ужо нёс да рота самы вялiкi кавалак. Яму было нязручна, i таму ён успёрся левай далонькай на край стала, а калi ўспёрся – з-пад гэтай далонькi ўпаў на падлогу падрыхтаваны кавалак хлеба.

Дзiця начало навольна спаўзаць з крэсла над стол. Спаўзло. Знiкла. А потым з-пад стала з’явiлася сур’ёзная галава.

Сурова, з адчуваннем важнасцi моманту, малады князь пацалаваў паднятую з падлогi скiбу i сур’ёзна сказаў:

– Даруй, божухна.

I ўжо зусiм па-гаспадарску хлопец сказаў наступныя словы:

– Пакладзiце гэта, калi ласачка, каню.

Пан Адам пакутлiва пачырванеў. Няёмкасць трывала доўга. Потым бацька, увесь час аглядаючыся на мацi, пачаў тлумачыць сыну, што так нядобра, што так не робяць, i выгляд яго, вiдаць, быў горшы, чым у Алеся, бо мацi раптам засмяялася – ласкавым сумным званочкам.

Лёд растаў. Перастала быць няёмка Алесю. Усе засмяялiся. Ды толькi смех яшчэ гучаў не вельмi весела.