Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга II

Але Корчак стрымаўся. Ён успомніў словы Кандрата Кагута аб ворагах.

– Га-а, – сказаў ён.– Той князь, што за волю.

– За волю, – проста сказаў Алесь. – Толькі за сапраўдную. Не за папяровую.

Цяжка дыхаючы, Корчак спытаў:

– Ты што ж гэта яго, Паківача, не збярог, га?

– Гэта ты яго не збярог. Яму ўжо ніхто не мог памагчы.

Загаварыў раптам амаль умольна:

– Слухай, Корчак. Ідзі ты пашукай у царкве сваю паперку ды потым знікай адсюль. Нарабіў свайго – досыць. Ды яшчэ я б табе раіў усіх сваіх забітых ды параненых з сабою ўзяць: салдаты зараз прыйдуць. Часоваабавязаныя Хаданскіх – на шчасце, лёгка параненыя – пойдуць дахаты. А гарыпяціцкіх ужо неяк я сам засцерагу. Пайшоў бы, га?

Корчак пайшоў да дзвярэй, спыніўся:

– Не веру я табе, – сказаў ён. – Усёй пародзе вашай праклятай не веру.

– Добра, – сказаў Алесь. – Зачыні дзверы ў сенцы.

Дзверы ляснулі. Корчак, сцяўшы сківіцы, бег да царквы, ля якой мужыкі цяжкім бервяном канчалі выбіваць дзверы. Урэшце дзверы абваліліся.

Гулка тупаталі па плітах боты, мякка пляскалі поршні.

Корчак нагою адчыніў царскую браму.

Рука ягоная слізганула пад аксаміт, што ўкрываў прастол. Потым ён выпрастаўся, бледны.

– Няма, – сказаў ён.

– Няма... Няма... Няма, – пачало перадавацца па ланцугу да выбітых дзвярэй.

...Першыя рушылі з месца людзі Хаданскіх. Некаторыя зайшлі ў хату, дзе корпаўся Алесь, узялі сваіх параненых, пайшлі. Корчак глядзеў, як адставалі ад натоўпу людзі.

– Хлопцы... – сказаў ён, і голас ягоны здрыгануўся. – Хлопцы, перахавалі яны яе. Не можа быць, каб цар...

Усе маўчалі. Толькі нехта ўзняў на яго вочы.

– Няхай так. Але цяперака што ўжо? Каб адшукалі – паклалі б косткі, а так...

Корчак сеў на ганак. Меншаў і меншаў натоўп. Белагаловы чалавек сядзеў на ганку, і валасы звісалі на схілены твар.

Потым ён узняў галаву, і ўсе здзіўлена ўбачылі, што Корчакавы вочы засцілае нешта празрыстае і яснае. Яно паступова, дарожкамі, сплывала па шчоках.

– Волю нашу... – Корчака нешта душыла. – Дарагую нашу... Прадалі, псы... Прадалі... Прадалі.

Меншалі і меншалі белыя постаці на белым снезе. I сонца вясёлкава драбілася ў вачніцах чалавека на ганку.

Потым ён устаў і ўздыхнуў.

– Што там... Будзем чакаць... Мы – цярплівыя.

Маленькая купка людзей стаяла перад ім, і ён сказаў:

– Забярыце параненых. Адыходзім, хлопцы.

...Астатнія цягнуліся па снезе, несучы на самаробных насілках параненых і забітых, а Корчак усё яшчэ стаяў у дзвярах.

– Маеш смеласць, князь, – урэшце сказаў ён.– Але ненавіджу я цябе. Не за тое, што ты гэта ты. За іншых я цябе ненавіджу. За Кроера. За ўсіх братоў тваіх. За ўсё.

– Я ведаю, – сказаў Алесь.

– Так і астанешся з салдатамі ды гэтымі гарыпяціцкімі мямлямі?

– Так і астануся.

– Смелы, але ўсё адно ненавіджу, – жылы ўзбухалі на Корчакавым ілбе.– Не магу я цябе крануць, але... Хай бы цябе забілі салдаты, князь.

Алесь збялеў.

– Па-мужыцку ты цвэнькаеш – хай бы цябе забілі, сваіх адпусціў – хай бы цябе забілі, наваколле за цябе гарою – хай бы цябе забілі, пад салдацкімі кулямі астанешся – хай-бы-ця-бе-за-бі-лі.

– Бачыш, – сказаў Алесь.– А я хачу, каб ты жыў.

– Дэеля чаго?

– Дзеля сапраўднай волі.

– Не будзе яе!

– Яна будзе, – у Алеся дрыжалі бровы. – Падумай, Корчак. Мы іншыя, Корчак.

– Дзеці такіх бацькоў, гэ!

– Маіх бацькоў не чапай.

– Сваякі такіх, як Кроер.

Алесь ускінуў галаву:

– Я падставіў руку, калі цябе збівалі, выдраў цябе з ягоных рук.

– Не веру, – нібы чапляючыся за самае дарагое ў жыццці, сказаў Корчак.

– Вось шнар ад карбача.

– Не веру!

– 3 часам паверыш.

Дзверы зноў ляснулі. Алесь паківаў галавою.

Апоўдні ў Гарыпяцічы зноў увайшлі салдаты: рэшткі дзвюх рассеяных рот і дзве свежыя роты пры адной лёгкай гармаце.

Нехта паказаў Мусатаву хату, дзе ляжалі параненыя.

Ён торгнуў дзверы і спыніўся, уражаны. Седзячы на ўслоне, спусціўшы сашчэпленыя рукі між каленяў, спадылба глядзеў на яго стары знаёмы. Радасць варухнулася ў капітанавым сэрцы, але ён стрымаўся. Ён толькі клікнуў Буланцова, падручнага, з якім некалі разам лавіў Войну.

– Вось, Буланцоў, – сказаў жандар. – Рэкамендую, князь Аляксандр Загорскі. Якім чынам тут? – спытаў Мусатаў.

Алесь паціснуў плячыма:

– А можа, каму-небудзь памагу.

– Каму “каму-небудзь”? Мяцежнікам або нам?

– Не крычыце, – сказаў Алесь. – Добрыя манеры не зашкодзяць і людзям вашай прафесіі... Бачыце, вось салдаты...

– Яны не дабілі іх?

– Я не даў... А там мужыкі.

Буланцоў рушыў туды.

– Гэтых я забяру.

– Не раю, – сказаў Алесь. – Гэта гарыпяціцкія.

– То што? – паводзячы даўгаватым носам, спытаў сышчык.

– А тое, пан лазутчык. Нават пан Мусатаў чуў, што іх сілком, пад пагрозай падпалу, выгналі з хат. Салдаты ж стралялі ў каго хочаш, абы не ў лясных братоў.

Ён амаль весела ўсміхаўся, і Мусатаў ненавідзеў яго ў гэты момант. Ненавідзеў за жэсты, словы, вопратку, за гэтыя вочы, за спрыт у размове. Ён не мог не адчуваць, што побач з ім ён, Мусатаў, заўсёды будзе выглядаць, як п’яны капрал.

– “Лясныя” пайшлі яшчэ раніцай. На світанні, – сказаў Алесь. – А гэта нявінныя людзі: салдаты пацвердзяць. Як і тое, што я не ваяваў.

– Бачылі бандытаў? – спытаў Буланцоў.

– Як вас.

– I гаварылі з імі?

– Як з вамі.