Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга II

Сакавіты, добры пошчак салаўёў, здаецца, прымушаў дрыжаць зямлю. Ён быў такі свежы і халодны, гэты пошчак.

– Я, напэўна, вельмі дрэнная...

– Чаму? – спытаў ён.

– Так не робяць, так нельга... я ведаю. Але ты ўсё ж абдымі мяне.

– Я хацеў сказаць табе тое самае... Але я таксама думаў, што так нельга.

Іхнія ўсмешкі былі побач.

Абапершыся на локаць, яна глядзела на яго.

Не па ўзросту магутныя плечы, шырокія, як на грэчаскіх статуях, гладкія грудзі. Дасканалая закінутая галава.

Ён таксама глядзеў. Рукі пяшчотныя і тонкія. Валасы іскарцца. Вочы ў цемры вялікія-вялікія.

Гелена перакладвала хвалістыя пасмы яго валасоў:

– “Ў барвянапёрым шлеме і крылатым...”

– Ты памятаеш? – спытаў ён.

– Вядома.

– І я. Ты была такая... Раптам выйшла, рэючы плашчом, – аж валасы на галаве заварушыліся. Мне тады здавалася, што ты была ўдвая вышэйшая за іншых. Гэта не так, але вочы ў цябе і зараз большыя, чым ва ўсіх людзей на зямлі.

– А цябе я спачатку і не бачыла. Сядзіць нехта пабач са старым панам. І раптам крык. Бог ты мой, які! Аж сорамна стала, што нехта так верыць. Я забылася і глянула... Вежа чамусьці потым нічога мне не сказаў.

– Дзіва што, – усміхнуўся Алесь. – Я нават не заўважаў тады, што гэты семінарыст – аўтар – падвёў да Магілёва... мора.

– Не, не тое. Я глянула і ўбачыла хлапчука – я і сама была дзіця. А потым ты прыйшоў увечары і сказаў, што дзівы павінны заўсёды спраўджвацца. І я ўсміхалася, а потым пакінула ўсміхацца.

Ён пацалаваў яе рукі.

– Я вельмі шкадаваў цябе. І гэта шкадаванне было, як любоў. І яшчэ было нешта вышэйшае. Я ад яго і зараз не магу пазбавіцца... Не веру, што ты тут, што мая.. Гэта як самае вялікае дзіва.

– Дурнік, я вельмі звычайная.

– Не веру. Мне і зараз здаецца, нібы ты прыйшла да мяне, а потым запалае заранка – і ты падымешся туды.

– Так і будзе. Толькі не туды, а ў нетры. Дзе нават апоўдні – цень.

– Што такое? – непаразумела спытаў ён.

– Потым... І вось ты прыйшоў... Я зразумела гэта як наканаванне.

Усміхнулася:

– Для іншых досыць банальная гісторыя: былы пан і яго былая актрыса. Але ты ніколі не быў панам. Аніводнай хвіліны.

– Аддзін вечар. І не панам, а рабом таго, што ты рабіла са мной.

...Салоўка спяваў. Адказвалі яму іншыя.

– Слухай, – сказала яна, і ён не заўважыў за яе вонкава спакойным тонам чагосьці глыбока прыхаванага. – Ты дзівосна чытаеш. Памятаеш, ты чытаў нам аднойчы, калі мы папрасілі, англійскія вершы? Лепшае, што я калі-небудзь чула.

– А, памятаю... “Энабел Лі” Эдгара По.

І паўночны вецер дыхнуў і адняў
У мяне Энабел Лі.
Але неба анёлы і духі зямлі
Да канца не маглі, не маглі
Адарваць душу маю і разлучыць
З душою Энабел Лі.

Ён абдымаў яе, а недзе за акном цягнулася да зор вампір-трава.

У магіле, дзе край зямлі.
Там, ля мора, дзе край зямлі.

– Дзякуй табе, – дзіўным голасам сказала яна.

Яна амаль супакоілася. Яна ўсё ж пачула ад яго словы кахання, хоць і звернутыя да другой.

...У гэтым голасе быў лёгкі акцэнт, з якім гавораць у Дрэгавічах. Трохі дзіцячы акцэнт, які нараджаў мяккае шкадаванне, імкненне абараніць яе.

...Алесь ляжаў на спіне, адчуваючы, што нейкая невядомая сіла вось-вось, вось зараз падыме яго, і ён без адзінага руху так і паплыве над шатамі дрэў, над кручамі Дняпра. І раптам нешта штурхнула яго, нібы абарваўшы палёт.

– Чаму ты казала аб нетрах, дзе нават апоўдні – цень?

Яна адчула: прыйшоў час. Больш маўчаць было нельга. З кожнай хвілінай яны больш і больш прывязваліся адно да аднаго. Асабліва ён. Бо ў яго не было яе думак і яе цвёрдага рашэння.

– Ты не павінен, – сказала яна. – Не павінен.

– Я хачу, я кахаю цябе.

– Не мяне, – сказала яна. Табе патрэбна другая. Ты кахаеш яе. Ты яшчэ не разумееш гэтага, але ты кахаеш яе.

– Не, – сказаў ён. – Не.

– Так, – сказала яна. – Гэтая нянавісць – гэта проста ваша маладосць. Неўраўнаважанасць.

– То як жа тады?!.

– Ты хочаш спытаць “нашто”? – яна горка засмяялася. – Табе былі патрэбны вера і сіла... Вялікая мужнасць і ўпэўненасць. Цвёрдасць. Хлопчык мой, дарагі, – яна лашчыла яго валасы. – Ты дай мне слова... Табе не трэба больш ніколі быць са мной.

– Калі? – урэшце, пад страшнае падзенне сэрца, паверыў ён.

У ягоным голасе жыла халодная роспач.

– Скора, – злітавалася яна. – Я скажу табе.

– І ты магла?..

– Бог мой. Гэта так мала.

– А знявечанае жыццё?

– Я не збіраюся яго прапаноўваць каму-небудзь яшчэ... І потым, хто мне яго даў?

Ён паверыў: пераканаць яе нельга.

– Будзь мужчынам, – ціха сказала яна. – Побач ці далёка – я заўсёды буду помніць цябе і сачыць за табой. Ледзь толькі табе будзе вось так і нікога не будзе побач – я прыйду. Я даю табе слова, першы мой і апошні.