Kets Yulduzi

— Bu juda qiziq, — dedi Tonya menga tikilgancha. — Jon deb sizlar bilan uchgan bo‘lardim, lekin meni vaqtincha Yerdan nur yetmaydigan masofada joylashgan laboratoriyaga jo‘natishyapti. U bo‘shliqda abadiy koinot sovuqligi hukm suradi. Past haroratda metallarning elektr o‘tkazuvchanligini o‘rganadigan yangi laboratoriyani jihozlash uchun boraman…

Uning ko‘zlari chaqnab ketdi.

— Juda ajoyib problema! Harorat pasayishi bilan metallarda elektr tokiga qarshilik ko‘rsatish kuchi ham pasayishini siz bilasiz. Absolyut nolga yaqin haroratda qarshilik ham deyarli nolga baravar… Bu masala ustida Kapitsa ish olib borgan edi. Ammo Yerda past harorat hosil qilish uchun juda katta kuch-g‘ayrat talab etilardi. Sayyoralararo bo‘shliqla esa… bu oson gap. Absolyut sovuq haroratli vakuumga joylashtirilgan metall halqani ko‘z oldingizga keltiring. Halqaga induktiv tok yuboriladi. Tokni nihoyasiz darajada kuchaytirish mumkin. Agar harorat ko‘tarilmasa bu tok halqada abadiy harakat qilaveradi. Harorat ko‘tarilishi bilan halqa elektrsizlanadi. Agar halqaga yetarli darajada yuqori kuchlanishli tok bersak, u holda bu biz o‘ziga xos «tuzlab qo‘yilgan» chaqmoqqa ega bo‘lamiz, bu chaqmoq harorat ko‘tarilishi bilan o‘z aktivligini namoyish qiladi.

— Portlatgich bilan ta’minlangan Dyuar idishidagi «tuzlangan» chaqmoq, — deya uning gapini ilib ketdim men, — yerga tashlanadi. Yerga urilishi natijasida piston portlaydi, idishdagi harorat ko‘tariladi va chaqmoq o‘zining yemiruvchi kuchini ko‘rsatadi.

Tonya jilmaydi.

— Fikrlaringiz qonxo‘r odamnikiga o‘xshaydi! Men bunday maqsadda qo‘llashni xayolimga keltirganim ham yo‘q.

— Nega qonxo‘r odamniki bo‘larkan, — e’tiroz bildirdim men. — Urushlar tugagan. Lekin qoyalar dengizlardagi ko‘chma muz tog‘larini portlatish mumkin-ku…

— Ha-a, shunday deng… To‘g‘ri. Lekin gap shundaki, qarshilik kuchi bo‘lmagandan keyin kuchlanish ham yo‘qoladi — demak, quvvat ham bo‘lmaydi… Yaxshi hisoblab chiqish kerak. Esiz, Paleyning o‘rni bilinyapti-da! — deb xitob qildi u ehtiros bilan.

Albatta, bu olimning ehtirosi edi, lekin keyingi gapdan ranjiganimni yashirolmadim.

Ertasiga ucha olmadik: Tyurinning tobi qochib qoldi.

— Nima bo‘ldi? — deb so‘radim Mellerdan.

— Faylasufimiz lohas, — javob berdi u, — «baxt» dan, harakatdan kasal bo‘lib qoldi. Ochig‘ini aytgandi, vahima qiladigan hech gap yo‘q. Oyog‘i, boldirlari og‘riyapti. Bu hech narsa emas, lekin uni qanday qilib Oyga jo‘natib bo‘ladi? O‘zini ham, sizlarni qiynab qo‘yadi. Yerdagi og‘irlikning o‘ndan biri bo‘lgan sharoitda shu ahvolga tushdi. Oyda esa — oltidan bir qism og‘irlik bor. U yoqda oyog‘ini ham ko‘tarolmaydi. Men unga bir necha kun mashq qilishni tayinladim. Osmonda bizning tutilgan asteroidlardan tashkil topgan omborlarimiz bor. Osmon jismlari, ayyoralarning parchalari shar shaklida to‘plangan. Bu parchalar nogahoniy turtkidan sochilib ketmasligi uchun geliopayvandchilarimiz ularni o‘zaro biriktirib qo‘yishgan. Ana shunday bomba» lardan biriga po‘lat sim bilan ichi bo‘sh sharni ulab, ar ikkovini bir-birining atrofida aylantirib qo‘ydik. Markazdan qochirma kuch hosil bo‘ldi, g‘ovak shar ichidagi og‘irlik Oydagi og‘irlik bilan baravar. Tyurin ana shu shar ichida mashq qilyapti. Shardagi bosim va kislorod miqdori fazoviy kostyum skafandridagiday. Boring, azizim, Tyurindan xabar oling. Faqat yolg‘iz uchmang. Enagangiz Kramerni hamroh qilib oling.

Kramerni gimnastika zalidan topdim. U shunday aqlga sigmaydigan harakatlar qilardiki, Yerdagi sirk gimnastikachilari buni xayollariga ham keltirisholmasdi.

— Mayli, birga uchaman, — dedi u, — lekin mustaqil uchishni ham o‘rganish kerak. Axir siz Oyga uchasiz, sayohat vaqtida qanday hodisalar bo‘lishini kim biladi deysiz!

Kramer meni o‘ziga uzun sim bilan bog‘lab oldi, biz Tyurin qarorgohiga qarab uchib ketdik. Men endi o‘mbaloq oshmas, ancha durust «o‘q uzar» edim, lekin aylanib turgan sharga qo‘nishga hali uquvim yetmasdi, binobarin, Kramer darrov yordamga keldi. To‘rt minutlardan so‘ng biz metall shar ichida yurardik.

Sharga kirishimiz bilan qattiq qichqiriq va chiyillagan tovushni eshitdik. Men katta elektr lampochkasi porlab turgan shar ichini qiziqib ko‘zdan kechirdim. Tyurin «pol» ga o‘tirvolib, hadeb rezina gilamni mushtlar, negr Jon esa uning yonida kattakatta qadam tashlab sakrab yurardi. Mikki shodon chiyillab, Jonning yelkasidan «shift» ga sakrab, qayish halqada bir zum osilib turgach, yana Jonning yelkasi yoki boshiga o‘zini otardi. «Oy og‘irligi», aftidan, Jon bilan maymunga juda ma’qul tushgan ko‘rinadi, lekin Tyuringa nisbatan bunday deb bo‘lmasdi.

— Turing, professor! — deb qichqirardi Jon. — Doktor Meller sizga o‘n besh minutdan yurishni buyurgan, hali besh minut ham o‘tgani yo‘q.

— Turmayman! — chinqirardi jahl bilan Tyurin. — Nima, men senlarga tizgindagi otmanmi! Zolimlar! Busiz ham oyog‘im uzilib tushay deyapti!

Shu payt Kramer ikkovimiz xuddi «osmondan tushgandai» uning oldida paydo bo‘ldik. Jon bizni ko‘rib, suyunib ketdi.