Koinot oqimlari

Atrofni qorong‘ulik qamradi. Shu bilan u hech qachon to‘liq tarqalmadi. Bu qorong‘ulik pardasining qisman bo‘lsa-da, ko‘tarilishiga bir yil vaqt kerak bo‘ldi.

TASHLANDI

Rik o‘rnidan turib ketdi. U shunday titrardiki, oppoq devorga suyanishga majbur bo‘ldi.

— Esimga tushdi! — baqirib yubordi u.

Ovqat chaynayotgan jag‘lar shovqini tindi. Hammaning yuzi bir xilda yaltiratib qirtishlangan hamda devorlarning xira yog‘dusidan oppoq bo‘lib ko‘rinardi. Ularning ko‘zlarida hech qaqsay qiziqish ifodasi yo‘q, faqat nogahoniy hayqiriqsan tug‘ilgan oddiy bir e’tibor zohir edi.

Rik yana qichqirdi:

— Xizmat joyim esimga tushdi! Men ishlar edim!

Kimdir unga po‘pisa qildi:

— Jim bo‘l!

Yana kimdir qo‘shib qo‘ydi:

— O‘tir joyingga!

Yuzlar o‘girilib, chaynash jarayoni davom etgirildi. Rik atrofdagilarga ma’nosiz qarab turardi. «He, telba Rik!» degan xitob eshitildi. Kimningdir ko‘rsatkich barmog‘ini chekkasiga tirab aylantirganiga ko‘zi tushdi. Ammo bularning hech biri uning uchun biron ma’no anglatmasdi,

U asta joyiga o‘tirdi. Qo‘liga bir yoni pichoqdek o‘tkir, uchi panshaxaga o‘xshash tishli qoshiqni oddi — bu bilan amallab ovqatni ichish, kesish va sanchish mumkin edi. Paxta plantatsiyasida ishlovchi qullar uchun shuning o‘zi kifoya. U qoshiqni aylantirib, bandiga nazar tashladi. Undan bo‘lak hammaning qoshig‘ida raqam bilan ismlar ham bitilgandi. Unikida esa Rik degan laqabgina bor. Plantatsiyalardagina qo‘llaniladigan alohida tilda, bu taxminan jinni yoki telba degan ma’noni anglatardi.

U, balki, endi ko‘p narsalarni eslay boshlar?! Rik fabrikada paydo bo‘lgandan buyon ilk marta avvalgi hayotiga taalluqli nimanidir esladi. Bir o‘ylab ko‘ring-a!»…

Kechqurun fabrikadan qdytayotganda unga Valona March yetib oldi.

— Nonushta mahalida qandaydir noxush voqea ro‘y berganmish?

— Hech narsa bo‘lgani yo‘q, Lona, — to‘ng‘illab qo‘ydi Rik.

Qiz yana qayta so‘radi:

— Sening yodingga nimadir tushganmish. Shu to‘g‘rimi, Rik?

Valona ham uni Rik deb atardi. U bo‘lsa zo‘r berib o‘z ismini eslashga tirishardi. Bir kuni Valona titshshb ketgan adreslar kitobini topib keldi-da, undagi barcha ismlarni birma-bir o‘qib chiqsi. Ammo kitobdagi ismlarning hech qaysisi unga tanish tuyulmadi.

Rik qizning yuziga tikilgancha dedi:

— Men fabrikadan ketishim kerak.

Valonaning qovog‘i solindi:

— Bilmadim, qo‘lingdan kelarmikan. Bu yaxshi emas, har qalay.

— Men o‘z haqimda ko‘proq o‘ylashim; eslashim kerak.

Valona qurib qolgan lablarini namlab oldi.

— Bilmadim, buning hojati bormikan.

Rik teskari o‘girildi. Ha, bu qiz uni fabrikaga joyladi, hayotini saqlab qoldi. Lekin, har holda u ko‘p narsani yodga tushirishi lozim.

— Yana boshing og‘riyaptimi?

— Yo‘q. Haqiqatdan boya nimanidir esladim. Ilgari qanday ish bilan shug‘ullanganim yodimga tushdi… Yur, Lona, maydonga boramiz.

— Kech kirib qoldi.

— Iltimos! Qishloq tashqarisiga chiqsak bo‘ldi.

…Yarim soatlardan so‘ng ular tekis yo‘ldan qum sepilgan ilonizi yo‘lga burilishdi. Jim ketish og‘irlik qilar, Valona xavotirga tushardi.

Agar Rik uni tashlab ketsa nima bo‘ladi? U hali ham yosh bolaga o‘xshaydi. Ammo, u es-hushidan mahrum qilinishidan avval o‘qimishli, Katta odam bo‘lgan.

O‘z paytida, u Rikning birinchi so‘zlaridanoq cho‘chib tushgandi. O‘sha so‘zlar, bosh og‘rig‘i haqidagi turli-tuman uzoq shikoyatlardan so‘ng, kutilmaganda juda g‘alati tuyulgan edi. Valona, o‘shandayoq, uning ko‘p narsani eslab qolishi va bir kun kelib o‘zini tashlab ketishi mumkinligidan qo‘rqib qolgandi, U bor-yo‘g‘i Katta Lona laqabli Valona March edi. Uning oyoqlari qo‘pol, qo‘llari mehnatdan dag‘allashgan yirikkina qiz edi. Bunday qizlarga er topilishi juda qiyin. U yigitlarga faqat hasrat bilangina qarardi. Yigitlarga qarab jilmayish yoki ko‘z qisish unga aslo yarashmasdi, Boshqa ayollar birin-ketin farzand ko‘rishar, Valona esa ular oldiga borib, ko‘zlari yumuq, jajjigina og‘izchali, sochsiz va qip-qizil go‘sht bo‘lgan chaqaloqlarga nazar tashlash bilan kifoyalanardi.

Lekin, mana uning hayotida ham o‘ziga xos chaqaloq — Rik paydo bo‘ldi. Uning atrofida parvona bo‘lish, ovqatlantirish, toza havoga olib chiqish, uxlatish, bosh og‘rig‘i qiynaganda esa ovutish kerak edi.

Uning mushtidan hatto erkak kishilar ham qo‘rqishardi, Rikni fabrikaga ishga olib kelgan kuni, uyat gap aytgani uchun ustaning boplab ta’sirini bergandi.

Shuning uchun, Rikning oldingi hayotini eslashini istamasdi. Aks holda, u Rikka nima ham taklif qila oladi. Biroq uning doimo yordamga muhtoj va aqli ojiz bo‘lib yurishini tilash xudbinlik emasmi?! Qiz shu paytgacha hech kimga shu qadar kerak bo‘lmagan va yolg‘izlikka aslo tobi-toqati yo‘q edi.

Qiz so‘radi:

— Eslayotganlarning to‘g‘riligiga ishonching komilmi, Rik?

— Ha, Lona, men yodimga tushgan narsalarga ishonaman. Sen buni bilasan. Masalan, meni gapirishga o‘rgatmading. O‘zim esladim. To‘g‘rimi? Endi bo‘lsa, ilgari qanday ekanligim yodimga tushyapti. Mening «ilgarigi hayotim» bo‘lishi kerak, Lona!