Лявон Бушмар (на белорусском языке)

Бушмар усё больш пачынаў нядобра пачуваць сябе пад зiркам Галенiных вачэй. Зiрк гэты пакрысе ператварацца стаў з па-жаноцку хiтрага, гуллiвага ў цвёрды i нават жорсткi. Яна як бы загадвала яму гэтым зiркам. Ён нi то што баяцца пачынаў яе, а чуў у Галене штосьцi яе ўласнае, што нiколi не страцiцца ў яе, нiколi не падначалiцца пад чужое.

Яна часта падносiла яму сына:

- На, паглядзi. Бачыш, у яго бровы такiя, як у цябе, робяцца.

- Але, - гаварыў ён, дакранаючыся пальцамi да незарослага цемя дзiцяцi.

Ён сам пачынаў чуць, як цяжка разбурыць той холад, якi з'явiўся мiж iмi з таго самага першага вечара, калi вярнуўся ён з астрога, i з таго другога вечара, калi ён, абязвечыўшы Вiнцэнтага, уцякаў да брата. Пасля гэтага вырасла вельмi; калi ён вярнуўся праз тыдзень ад брата, яна сказала яму:

- Ну, заб'еш ты мяне цi не?

Ён маўчаў.

- Скажы.

- Нашто табе гэта?

- Хачу ведаць. Калi гэта ты праўду тады казаў, дык я не буду чакаць, а забяру дзiця i пайду.

- Ты, мусiць, хочаш давесцi мяне да гэтага, калi ўспамiнаеш наўмысля, што я калi сказаў.

Ён ведаў, што яна гэта здзекуецца з яго, помсцiць за яго неабдуманае слова. Бачыў, што яна нiдзе ў крыўду не дасца, што яна нават за слова дараваць не хоча. I гэта рабiла яе дзеля яго больш, як калi, прынаднай, але ж больш, як калi, i далёкай. Прыкрасць да ўсяго вырастала ў яго. I горш за ўсё было тое, што ён цяпер пачынаў думаць, прынамсi, несвядомае з'яўлялася iмкненне дзесьцi ў iстоце дазнацца, дзе пачатак гэтай варожасцi мiж iм i Галенаю. Варожасцi, якая за кароткi час апрыкрыла iм абодвум, але ж i пазбыцца якой было нельга, але пачаткi думак гэтых прападалi, ледзьве з'явiўшыся.

Былi ў iх i лепшыя хвiлiны. Часамi, пасля даўжэзнай маўчанкi, яны пачыналi гаварыць пра што-небудзь не вельмi важнае i цiкавае для iх цяпер абаiх. Раз, напрыклад, яна сказала:

- Мусiць, шчэпы ў садзе павымярзалi, нiхто не абгледзеў iх на зiму.

- Не да гэтага было, - буркнуў ён, але чамусьцi ўзняў на яе вочы.

Мусiць, штосьцi было ў голасе яе цяпер, што нагадала ранейшы час iх, калi яшчэ ён толькi паглядаў з акна, цi не доўга бавяцца каля хаты хлопцы, а яна хвалявала яго бляскам вачэй.

I яны цяпер пачалi гаварыць пра ўсялякую драбязу, маючы асалоду не з гаворкi гэтай, а з нейкай згоды мiж iмi, але гэта сапраўды была толькi згода. Больш за ёю нiчога не было. Так гэта i праходзiла, як з'яўлялася. Без следу i карысцi.

Затое часамi Бушмару было абыякава ўсё - i халоднасць жонкi, i нелады навокал яго. Хоць з гэтага ўсё нараджалася, але засланяла сабою першапрычыну i само вырастала ў iм i поўнiла сабою ўсё. Гэта часта было, i заўсёды тады, калi Бушмар пакiдаў за сабою ўсё i быў адзiн. Апошнi раз гэта было перад самым канцом зiмы, i той раз яно скончыла ўсё ранейшае.

Зiма тады канчалася рана. Яшчэ ў канцы лютага збiралася пад снегам вада, i дарогi пачалi прападаць. Бушмар надвечар прыехаў ад брата. Страшна змарыў, аж да пены, свайго стаеннiка. Сам прамок на iмгле i быў злосны. Гнаў каня па прабоiнах i замакрэлых ухабах i нiкому не з'язджаў з дарогi (гэта i заўсёды меў ён сабе прывычку гэтую). Дома якраз iскра папала ў порах:

- Нашто ты гэтак каня морыш, улегцы едучы? - сказала Галена.

- Што табе да каня. Маўчала б!

- Чаму маўчала б?

- Таму што... К д'яблу!

Увайшоўшы ў хату, ён заўважыў, што Галена кудысьцi збiраецца. Ён моўчкi глядзеў, што з гэтага будзе. Яна раптам пакiнула свае зборы i лягла спаць.

- Ага, - загаманiў ён, дзiка i ўрачыста смеючыся, - пастрашыла. Ну што, пастрашыла?

- Слухай, - абазвалася яна, - я цябе не страшыла i страшыць не думаю. Дый не такi ты чалавек, каб цябе можна было чым устрашыць. Да цябе нiякi страх не прыстане... Ты сам бачыш, што - якая гэта наша жытка! Гэта каб увесь век у гэтакiм пекле жыць? Лепш мне пайсцi адсюль. Я даўно гаварыла пра гэта з людзьмi. I з Амiляю гаварыла, i шмат з кiм там гаварыла. Туды я пайду.

- Дык ты ўжо гаварыла?! Даўно ўжо думала пра гэта?! У маёй хаце ўсё гэта робiцца, а я нiчога не ведаю!..

Ён крычаў i тупаў нагамi.

Ён пераспаў тую ноч у кухнi на лаве, а ранiцою знiк з хаты, каб не бачыць, нiчога не чуць. Ён стаяў на ўзлеску, адзiн, пануры постаццю, але не пануры тварам цяпер. Як звер, якому дзесьцi здалёк запахла воля. Ноздры яго раздзьмулiся, бровы ссунулiся, i з-пад iх вочы свiдравалi ветравую далячынь. Высокая, чуць сутулая постаць яго доўга ўзвышалася на ўзлеску.

Там, на сонцы, снег пасыходзiў, i леташняя трава зелянiла свае вяршкi. Адзiн кусцiк яе, малады, веснавы, бялявы, папаў пад Бушмараў бот. Падкаваная набойка глыбока ўвагнала яго ў зямлю.

Пакуль не вярнуўся, Бушмар не думаў, зусiм забыўся на сваю хату i Галену з сынам.

У тую ж ноч Вiнцэнты, адхаяны сынавым доглядам, падпалiў Бушмарава гумно. Ноч была без ветру, i гумно згарэла цiха, як свечка. У iм згарэла шмат Бушмаравага набытку.