Lingvo, stilo, formo. Studoj

Ĉiu virina nomo estas rigardata kiel adjektivo, rilatanta al la (ellasita) vorto «ino». Ĉe tiuj virinaj nomoj, kiuj ne havas konforman virnomon, ni supozas tian. (Tio ne estas malpli akceptebla, ol la supozo de la vorto fraŭlo, el la vorto fraŭlino.)

Do ni havas: Jozefa (ino), Marta (ino), Ludovika (ino) ktp.

Ĉi tiu adjektiva uzo de la nomoj ne povas naski miskomprenon, ĉar la viraj nomoj preskaŭ neniam estas uzataj en adjektiva formo.

Laŭ la supra regulo ni ricevas nomojn, tute similajn al la respektivaj nomoj uzataj en multaj naciaj lingvoj. Jen ekzemploj: Ada, Agata, Angelika, Anna, Antonia, Aŭgusta, Baba, Barbara, Berta, Bernarda, Cecilia, Debora, Diana, Dorotea, Eleonora, Eliza, Elizabeta, Elvira, Emma, Emilia, Eŭgenia, Eva, Flora, Franciska, Gabriela, Genoveva, Georga, Gertruda, Greta, Helena, Henrika, Henrieta, Ida, Irena, Izabela, Izidora, Johana, Jozefa, Julia, Kamila, Katerina, Klara, Klotilda, Kristina, Laŭra, Lidia, Livia, Lucia, Luiza, Ludovika, Margareta, Maria, Mariana, Marta, Matilda, Monika, Natalia, Ofelia, Olimpia, Olivia, Paŭla, Paŭlina, Pia, Priska, Rebeka, Reĝina, Renata, Roza, Rozalia, Roksana, Sibila, Santa, Sara, Serafina, Serena, Severa, Silvia, Simona, Sofia, Stefania, Suzana, Tekla, Teodora, Terezia, Tereza, Valeria, Veronika, Vera, Viktoria, Vilhelma, Viola, Virginia, Zaira, Zenobia, Zita ktp.

Estas kelkaj nomoj, kiuj malfacile eltenas tiun ĉi metodon. Ni citu: Adel, Alice, Beatrice, Judit, Agnes, Ester, Dolores, Raĥel, Karmen, Noemi, Niobe, Salome, Rut, Zoe, Abigail. Ili povas resti sensanĝaj, kaj aparteni al la kategorio de naciaj nomoj. Ĉar kompreneble ne ĉiun nomon oni devas esperantigi. Nomoj, kiel Jacques, aŭ Jack, ne ĉiam estas tradukeblaj per Jakobo. La originala vortformo ja apartenas al la loka koloro, kaj domaĝe estus difekti ĝin per traduko. Ankaŭ Bjōrnsterne Björson ne estu Ursostelaro Björnson.

La virinaj nomoj apartenas al tiu ĝena flanko de la lingvo, kiu ne estas kontentige solvebla per la propraj reguloj kaj sufiksoj de la lingvo. Ĝuste la rigora altrudo de ĉi tiuj reguloj malhelpis tiel longe la solvon. Sed, laŭ mia opinio, la supra regulo havas tiun avantaĝon, ke donante belajn kaj tute naturajn solvojn, tamen ne kontraŭas la proprajn regulojn de la lingvo.

Ata kaj ita

Ĉi tiuj du formoj estas ofte erare intermiksataj en pasivaj verboj. Kiam oni diru estas …ita, kaj kiam estis …ata?

Ni vidu ekzemplojn:

1. La domo estas konstruita depost duonjaro.

2. La domo estis konstruata dum duonjaro.

Ekzemplon 1. ni povas alivorte esprimi per la vorto preta. (La konstruo de la domo estas preta depost duonjaro.) Ekzemplon 2. ni povas alivorte esprimi per la vorto daŭri. (La konstruo de la domo daŭris dum duonjaro.)

En ekzemplo 1. (estas …ita) la akcento estas sur la rezulto de la ago, ĉar …ita signifas finitan agon, do ankaŭ la rezulton. En ekzemplo 2. la akcento estas sur la daŭro de la ago, ĉar …ata signifas agon estantan.

Vere, aŭdante: «la domo estis konstruata el brikoj» — mi imagas vidi masonistojn, kiuj metas brikojn unu sur la alian. Male, aŭdante: «la domo estas konstruita el brikoj» — mi imagas vidi pretan domon el brikoj.

Same: aŭdante: «la supo estis manĝata» — mi imagas homon, kiu en estinta tempo, en la tempo, pri kiu oni parolas, ĝuste, manĝas supon. Male: aŭdante «la supo estas manĝita» — mi imagas (en estanta tempo) — malplenan teleron kaj plenan stomakon.

Sekvas el ĉi tio, ke parolante pri ilo, oni prefere uzu formon 2. ĉar ilo kutime kunhavas la ideon de ago. Male, parolante pri materialo, oni prefere uzu formon 1.

   La viando estis tranĉata per malakra tranĉilo.

   La viando estas tranĉita el porkfemuro.

Resume:

   …ata: ekzistas (ekzistis, ekzistos) daŭranta ago.

   …ita: ekzistas (ekzistis, ekzistos) preta faro, rezulta de ago.

Ĉu la ekzisto estas nuntempa, pasinta, aŭ futura, tion diras la tempo de la apuda helpverbo esti.

Kunmetitaj verboformoj

Ĉe kelkaj esperantaj verkistoj oni vidas grandan preferon al ĉi tiuj formoj, ili verŝajne opinias, ke la tre preciza difino de la tempo estas apartenaĵo de la bona stilo. Nu, mi havas kontraŭan opinion. Ĉi tiuj formoj pro sia longeco impresas min ĉiam peze kaj tede, mi vere kompatas la bedaŭrindajn frazojn, kiuj trenas sur siaj piedoj tian ŝarĝon: verbojn longajn je duonlinio.

Sed ne nur malbelaj estas la kunmetitaj verboformoj, ilia deviga uzo farus la lingvon ankaŭ tre malfacila por tiuj, kies lingvo ne konas tian precizan tempodistingon. Esperanto havas tri tempojn: la nuntempan, la pasintan kaj la futuran. Bona stilisto povas ĉion esprimi per tiuj ĉi tri tempoj, kaj pli akran distingon li povas fari ankaŭ sen la duonmejlaj verboformoj, per aliaj, ruzaj rimedoj.