Навелы

— Якую трэба зрабіць.

Тут святар павярнуўся і глянуў яму ў вочы:

— Вы хочаце ладзіць хоры ў маёй царкве?

Ад строгасці плябана Марыціма Тэадзюля Сабо пранялі дрыжыкі, і яму вельмі захацелася ўцячы. Але ён рахмана адказаў:

— Але, пане дабрадзею.

Святар склаў рукі на ёмістым бруху і быццам здранцвеў ад здзіўлення:

— І гэта вы... вы... вы, Сабо... просіце мяне. Вы... адзіны бязбожнік у маёй парафіі... Але ж гэта будзе скандал, такі выбухне скандал! Ягамосць арцыбіскуп дасць мне вымову і, можа, нават перавядзе мяне адсюль.

Некалькі хвілін ён растрывожана пыхкаў, а пасля ціха сказаў:

— Я разумею, вам цяжка глядзець, як такую адказную працу будзе выконваць сталяр з суседняй парафіі. Але я не магу зрабіць інакш, прынамсі... ну не... гэта нельга... Вы не дасцё згоды, а без яе — ніколі.

Сабо разглядаў рады лаваў, якія ішлі аж да самых дзвярэй. Чорт, а калі заменяць усё гэта?

І ён спытаўся:

— Што ж вам трэба? Скажыце.

Святар рашуча адказаў:

— Мне трэба ясны доказ вашай дабрамыснасці.

Сабо прашаптаў:

— Я не супраць. Я не супраць, можа, і дамовімся.

Плябан прапанаваў:

— Вы мусіце прылюдна прыняць прычасце на вялікім набажэнстве ў гэтую нядзелю.

Сталяр адчуў, што бялее, і, не адказаўшы, спытаўся:

— А лавы, іх таксама трэба аднаўляць?

Плябан цвёрда адказаў:

— Трэба, але пасля.

Сабо сказаў:

— Я не супраць, не супраць. Я ж не зацяты, я згодны з рэлігіяй, чаму ж, што мне не даспадобы, дык гэта абрад, але ў гэтым выпадку я не буду сваволіць.

Манашкі злезлі з крэслаў і схаваліся за алтаром, яны слухалі, бледныя ад хвалявання.

Бачачы, што сіла на яго баку, святар зрабіўся раптам лагодны і прыязны:

— Добра, вельмі добра. Вось разумныя, неблагія словы, паверце мне. Вы яшчэ самі ўбачыце.

Сабо сціпла ўсміхнуўся і спытаўся:

— Ці нельга трохі адкласці гэтае прычасце?

Але святар зноў спахмурнеў:

— Перад тым, як даверыць вам работу, я хачу пераканацца ў вашым далучэнні.

І мякка дадаў:

— Прыходзьце да споведзі заўтра, бо трэба, каб вы спавядаліся, прынамсі, двойчы.

Сабо перапытаў:

— Двойчы?

— Але.

Святар усміхаўся:

— Вы ж разумееце, што вам патрэбна грунтоўная чыстка, поўнае ачышчэнне. Значыць, буду чакаць вас заўтра.

Вельмі ўсхваляваны сталяр спытаўся:

— А дзе вы робіце гэта?

— У... у спавядальні.

— У... той шафе, там у куце? Ведаеце... усё ў тым, што... ваша шафа не па мне.

— Чаму гэта?

— Таму... таму, што мне гэта нязвычна, і таму, што я глухаваты.

Плябан аказаўся згодлівы:

— Добра! Тады прыходзьце да мяне, у мой пакой. Мы зробім гэта ўдвух, сам-насам. Згода?

— Вось цяпер згода, а ў вашу шафу — нізашто.

— Дык да заўтра, па рабоце, а шостай.

— Па руках, лады на тры гады, пане дабрадзею, да заўтрага. Хто перадумае — сліняк!

І ён падаў сваю вялікую шурпатую руку, па якой плябан гучна пляснуў сваёй.

Пляск падляцеў пад скляпенне і сціхнуў дзесьці высока за арганнымі трубамі.

Увесь наступны дзень Тэадзюль Сабо непакоіўся. Ён адчуваў сябе гэтак жа пагана, як чалавек, якому будуць рваць зуб. У галаве ўвесь час круцілася думка: «Сёння ўвечары мне спавядацца». І яго хісткая душа, душа нясталага атэіста, трэслася перад Божым таінствам.

Скончыўшы працу, ён пайшоў у плябанію. Святар гуляў у прысадах, чакаючы яго з малітоўнікам у руках. Ён быццам свяціўся і сустрэў яго з прыхільнаю ўсмешкаю:

— А, вось і вы. Заходзьце, пан Сабо, вас тут не з'ядуць.

Сабо ўвайшоў першы. Ён прамармытаў:

— Калі вам не цяжка, мне б хацелася як мага хутчэй скончыць нашу справу.

Плябан адказаў:

— Калі ласка. Толькі апрану стыхар. Хвілінку, і я вас слухаю.

Сталяр, якому адняло мову ад хвалявання, глядзеў, як святар апранаў белы, у складках, убор. Ён зрабіў сталяру знак рукой:

— Укленчыце на гэту падушачку.

Сабо стаяў, саромеючыся апусціцца на калені. Ён прававуліў:

— Гэта абавязкова?

Але святар стаў урачысты:

— Толькі на каленях можна з'явіцца перад судом пакаяння.

І Сабо ўкленчыў.

Святар сказаў:

— Чытайце «Верую».

Сабо спытаўся:

— Што?

— «Верую». Калі не ведаеце, паўтарайце ўслед за мной кожнае слова.

І ён павольна, нараспеў прачытаў святую малітву, а сталяр слова ў слова паўтарыў яе. Пасля сказаў:

— А цяпер — спавядайцеся.

Але Сабо маўчаў, не ведаючы, з чаго пачаць.

Тады плябан Марыцім вырашыў памагчы яму:

— Сын мой, я буду звяртацца да вас з пытаннямі, бо вы, здаецца, мала што разумееце. Адзін за адным мы разбяром Божыя запаветы. Слухайце і не хвалюйцеся. Адказвайце шчыра і не бойцеся гаварыць шмат.

Толькі Госпада любі
І ўсяёй душой шануй.з

Ці любілі вы каго ці што болей за Бога? Ці ўсёй душой, усім сэрцам, усёй існасцю любілі вы яго?

Сабо ажно ўспацеў ад напругі. Ён адказаў:

— Не. О, не, пан плябан. Я люблю Божаньку, як магу. Што праўда, то праўда, я вельмі яго люблю. Сказаць, што я не люблю сваіх дзетак — не, не скажу. Сцвярджаць, што, калі б мне прыйшлося выбіраць паміж імі і Богам — не, не так. Уявіць, што я мушу страціць сто франкаў за любоў да Бога — нельга. Але ж я пэўна люблю яго, я ўсё-такі люблю яго.

Святар сур'ёзна казаў:

— Любіце яго больш за ўсё.

І Сабо, поўны добрых намераў, абяцаў:

— Буду старацца, айцец.

Марыцім зноў пачаў: