Не па дарозе

Адкуль узяўся нож, i ён, Вайцех, — о, гора!.. — замахнуўся ім на Андрэя, але аднекуль з’явілася Юлька i, нема закрычаўшы, ухапілася яму за руку. Ён прачнуўся i адразу ўскочыў з ложка.

У ваччу доўга яшчэ стаяла маладая і гарэзлівая Юля, як i трыццаць год назад, калі яны ўпершыню спазналі адно аднаго...

...Хто мог сказаць, хто мог падумаць тады, што будзе ўперадзе!..

Яны былі шчаслівыя. Яны любілі адно аднаго... Яны любілі і дзяцей... Як горка часам адчуваць, што шчасце ўжо мінула, прайшло, знікла ў віры жыцця i яго не вернеш ніякімі варункамі. Не, яно само не прайшло, не пакінула яго. Яно страчана назаўсёды па волі людзей, якіх яшчэ носіць зямля... Эх, жыццё, жыццё... Але што наракаць на яго?.. Вінават ён, Вайцех. Сам не змог зберагчы сваё шчасце. Але хіба будзеш ведаць, на якой ты кладцы спатыкнешся? Гэтулькі ў жыцці няроўных дарог...

Няўжо ён тады спатыкнуўся? Няўжо ён даў які-небудзь знак для таго, каб воля Андрэя павяла за сабою Юльку?.. I куды? На верную смерць...

Цяжка ўспамінаць тыя часы, калі яго дома на папялішчы не сустрэў ніхто: ні жонка, ні дачка... А можа i не варта прыпамінаць мінулае? I звер жа не заўсёды бегае па адных i тых жа слядах... Але цяжка ўтрываць, калі адчуваеш штодня, як амаль учора яна, Юлька, лашчыла цябе i прымала з такой ахвотаю тваю пяшчоту...

Яна — жонка. Як многа Вайцех звязваў з гэтым словам... Для яго яна была ўсім: у маладосці — несціханай радасцю, непаседлівасцю, замілаваннем; а пасля — сямейным спакоем, мацярынскім шчабятаннем над калыскай, клопатамі, каб хаця раслі сыны. Жонка... Цаны ёй не было... Яе чорныя вочы амаль ніколі не кідалі ў яго бок папракальных або падазроных паглядаў. Ён быў варты гэтага.

Толькі няма чаго цяпер варушыць попел згарэлых да тла дзён. Нічога не вернецца. А слёзы не памогуць ніколі, як не памаглі яму тады. Мужчынскія слёзы — дурная раса. Ён i не плакаў тады многа. Ён змірыўся з тым, што ў яго няма больш самага дарагога. Але колькі разоў гэтае слова — жонка, да якога ён стаў цяпер чорствы, кроіла яму душу, І здавалася часам, што яе ранаў не можа залячыць ніякі бальзам...

Чорт i да пекла прывыкае, прывык i Вайцех да адзіноты. Хаця тады яшчэ ішла вайна, якая прымушала забывацца на ўсё, калі трэба было да болю ў руках сціскаць аўтамат...

Адзінокае жыццё сушыць сэрца. Але ён не лічыў сябе зусім адзінокім. У яго ёсць дачка, такая ж чарнавалосая i чарнабровая, толькі па характару можа менш жвавая, як маці. У бацьку крыху ўдалася. Ён будзе жыць для яе, будзе яе вучыць, будзе шанаваць, як толькі зможа. I сам ён дажыве веку пры ёй. Дзе ўжо яму маладзіцца. Старасвецкі дуб, які вынес на сабе незлічоныя буры, не можа расці ўгору i пышна зелянець. 3 кожнай вясной на ім ўсё менш і менш зялёных галін... Дык няхай будзе яму ўцехай маладое, гонкае дрэўца, што расце пад яго шатамі, і няма чаго хіліцца праз дарогу да каржакаватай, усёй у грыбах і з абламаным голлем бярозы...

Дачка! Толькі дачка, адзіная, самая меншая з сям’і, можа загаіць яго раны душы, а астатняя радасць — не радасць. 3 трох сыноў у вайну ўцалеў толькі адзін. Ён недзе ў арміі. Афіцэр... Ён любіць бацьку, але не так, як дачка...

Чым больш Вайцех стараўся не думаць пра мінулае, яно неяк само лезла недзе адтуль, з яміны далёкіх, горкіх год. Яго варушыў, у ім капаўся адзін чалавек, з якім Вайцех у жыцці ніколі больш не хацеў сустракацца. Гэта — Андрэй, яго швагер. Гэта ён не хацеў тады, каб Юлька жыла з ім, ён гразіў прыкончыць яе.. Хоць праз многа год, але ён, здаецца, стрымаў сваё слова. Ён сапраўды збяёдаў яе...

Нехта разумны сказаў: калі ў людзей у жыцці разыходзяцца дарогі, то разыходзіцца i дружба. А ці была ў іх наогул дружба? Калі i была, то даўно разышлася, а вось дарогі ніяк не маглі размінуцца.

«Не. Не я стаў яму папярок... Не! Божа барані!.. Ён мне ўсё жыццё атруціў... Ад сонца засланіў... I выходзіць, што я цяпер магу яму адпомсціць... — думаў Вайцех, не знаходзячы сабе месца ў хаце. — Можа ён так будзе думаць... Не помста ў маім сэрцы гаворыць... Цяжка мне пакрывіць душою з-за такога чалавека, які нікому на свеце вось на гэтулькі не зычыў дабра...» — Вайцех дакрануўся пальцам да кончыка завостранага алоўка, які ляжаў на акне. Ім нядаўна нешта пісала Аля — яго дачка. Ён апусціўся на лаву і глянуў у гародчык. Лісце з чаромхі ўжо густа пакрывала зямлю. Курчыўся і чарнеў ліст на бэзе. Пад кустом язміна капаліся куры. Яны былі задаволены ціхім, бесклапотным летнім днём, які нёс адметы восені. Але дзе ім зразумець гэта... Капаюцца і ўсё. Як ім добра, вольна i прасторна пад кустамі бэзу і чаромхі, у цяньку.

Толькі... што гэта?.. Вайцех упіўся вачыма ў зямлю. Патроны... Яны, аўтаматныя патроны... Куры перакочваюць іх дзюбамі, як сухія стручкі гароху... Вайцех аж задрыжаў ад радасці. А ён думаў, што яго аўтамат замоўк. Не... Яму трэба толькі паўхвіліны, каб набіць ражок, i тады немцы зноў адкоцяцца ў лагчыну. Разведчыкі застануцца жыць i прабяруцца ў брыгаду... Вочы яго расшыраюцца i становяцца нерухомыя, барада апускаецца на кулакі, лоб дакранаецца шыбіны.

Вайцеха паглынаюць успаміны...