Ночы на Плябанскіх Млынах

Калі побач сьмерць – таньчы… Як таньчаць аблокі і агонь, як таньчыць сама зямля ў абдоймах ветру…

Улад схапіў Зосю ў абдымкі, пан Беларэцкі затрымаў руку зьбялелай Дароты ў сваёй руцэ…

Стук у дзьверы перабіў шум дажджу і спыніў вар’яцкі танец.

Някліканых гасьцей было трое. Яны ўвайшлі разам з дажджом, ветрам і трывогай. Вада сьцякала па востраверхай шапцы-шлеме галоўнага. Малады твар, шырокі ў выліцах, сьветлыя прамыя бровы і пагляд чалавека, які не сумняецца, як ня створана сумнявацца ружжо за яго плячыма. Двое другіх, адзін у сялянскай сьвітцы, другі ў салдацкім мундзіры са споратымі пагонамі, трымалі ружжы напагатоў, і на тварах іхніх толькі насьцярога і боязь… Сумесь, якая робіць людзей забойцамі.

— Больш у доме нікога няма?

Зося падскочыла да прыхадня, запунсавеўшы.

— Прывітаньне, таварыш Аляксандр.

Госьць ледзь заўважна кіўнуў галавою.

— Добры вечар, таварыш Зося. Ты тут… забаўляешся, гляджу.

Андрэй Беларэцкі раптам расьсьмяяўся. Нядобра засьмяяўся, суха.

— Малайчына, дзяўчынка. Будзеш камісаршай.

Зося з прыкрасьцю азірнулася.

— Ну нашто вы так, пан Беларэцкі.

— А ў вас, пан, дарэчы, дакументы ёсьцека? – зараз жа холадна адгукнуўся Аляксандр, і фалькларыст сьцепануўся, як ступіўшы басанож у халодную ваду.

— Калі вам ня брыдка – то пакажу свой пашпарт яшчэ з царскай Расеі, — Беларэцкі пакорпаўся ў кішэнях пінжака, і на сьвет паказалася пакамечаная паперка. Але прыхадні нават не дакрануліся да яе.

Аляксандр абвёў сьветлымі вачыма пакой.

— У вас тут утульненька… Нават сьвечкі ёсьць. Вунь колькі... А ў горадзе па картках сьвечкі атрымліваюць.

— Буржуі… — прабурчэў чалавек у салдацкім шынелі. – У іх тут немавед чаго прыхавана.

— Заўтра нацыяналізуем, апрыходуем, — раўнадушна прамовіў Аляксандр. Зося кінула хуткі вінаваты позірк на сяброўку, але Дарота маўчала, схіліўшы галаву.

— А вось ці ёсьць тут прыналежныя да кантррэвалюцыйнай арганізацыі сацыял-рэвалюцыянераў? – госьці шчыльней узяліся за ружжы, запанавала маўчаньне. Дарота ўскінула галаву.

— Тут няма палітыкаў. Мы проста... расказвалі казкі.

— Ну так, — пацьвердзіла Зося, — Пан Беларэцкі – прафесар, ён вывучае фальклор… Абрады ўсялякія, легенды. Песьні народныя. Гэты хлопец, Ной – мастак, вельмі добры. Дарота – настаўніца, як і я, толькі я прыродазнаўчыя навукі выкладаю, а яна – мовы. А Улад – артыст…

— Артыст, кажаш? – Аляксандр кіўнуў галавой у бок Улада. – А хіба не ты казала, што ён эсэр?

— Няпраўда! – голас Зосі задрыжэў і зрабіўся танюткі, як апошні кужаль. — Як ты можаш, Саша... Я табе даверылася… Гэта ж між нас дваіх размова вялася. Расказвала жартуючы… я ж ня думала… І не эсэр ён даўно… Так, дзівак, валацуга…

— А рэвалюцыя жартаў ня любіць, — прыхадзень пачаў, здаецца, весяліцца. — Ня сцы, Зойка, ворагаў трэ вынішчаць, тады і зажывем у ліманадзе, – і павярнуўся да Улада. — Ну, ты, рукі падымі…

Двое наставілі на Улада свае ружжы, бразнулі затворы, як магільныя лапаты аб вечка труны. Улад павольна ўзьняў рукі. На яго бледных шчоках загарэліся чырвоныя плямы. На Зосю ён стараўся не глядзець. А тая адчайна крычала, тузаючы знаёмца за рукаў.

— Саша, Сашачка, ну зразумей жа... Гэта памылка. Гэта ўсё сябры. Беларусы. Таленавітыя, сумленныя… Рэспубліцы яны патрэбныя. Ну няхай яны… твае… апусьцяць ружжы… Як жа мне далей жыць – з гэткім…

На апошніх словах голас дзяўчыны сарваўся на шэпт. Аляксандр уладна абняў яе, страсянуў.

— Якая ты яшчэ… несьвядомая. Ворага выкрыць – ня сорам. Ворага выкрыць – пачэсна. А сьведкі муляюць, гэта я разумею... Ну я ж сказаў, ня сцы, дзеўка, я ўсё ўладжу. Сьведкаў аніякіх ня будзе.

І павярнуўся да зьнерухомелых людзей.

— Усім – на выхад!

— Дык човен толькі адзін, камандзір! – прахрыпеў прыхадзень у сялянскай сьвітцы. Ягонае горла абкручваў брудны шалік, зроблены, падобна, з царкоўнае парчы.—У човен толькі пяцёра сядуць.

Аляксандр паціснуў плячыма.

— Значыць, астатнія самі паплывуць. Ну…

І імгненна, як палёт кажана, выхапіў з кішэні рэвальвер.

Зося паспрабавала адвесьці ягоную руку.

— Сашачка, ня трэба!

— З імі хочаш? Дурніца! Яны – буржуі. А ты – пралетарка. Выбірай, з рэвалюцыяй ты або не?

Зося разгублена маўчала, перарывіста ўсхліпваючы.

— Была адна гісторыя на беразе Сьвіслачы, — скрозь зубы прагаварыў Беларэцкі. – Пабіліся з-за адной красуні два шляхціцы… Сплываюць крывёю, адзін другому і кажа: “Што ж мы, абодва памром, а паньне нашай самотнай жыць… Пайшлі, пакуль на нагах, да яе – няхай выбера, каму памерці. А другі перавяжа свае раны і спазнае шчасьце”. Прыйшлі да дому панны, барваю шлях паліваючы – а з яе вакна трэці, шчасьлівы, вылазіць… Карацей, памерлі ўсе, — не зусім лагічна завершыў расповед пан Андрэй.

— Шкада, я не намалюю цябе, Зося, — ціха прагаварыў Ной і ўсьміхнуўся. – З-за мяне можаш не пакутваць сумленьнем. Ты не вінаватая.

І ступіў да дзьвярэй…

— Пачакай, Ной! – Зося намагалася супакоіцца. – Добра. Добра, Саша. Я ўсё зразумела. Так. Гэта гонар. Я не саромлюся сьведкаў. Няхай яны застаюцца. Забяры толькі таго, хто вам патрэбны.

Аляксандр шырока ўсьміхнуўся.