[21] Juvenal des Ursins. P. 567; Journal d'un bourgeois. P. 237, 307, 671.
[22] См. об этом: Burdach K. Der Ackermann aus Bohmen. S. 243-249 (Von Mittelalter zur Reformation. III, 1. 1917). Совершенно не прав A. Laborde. Origine de la representation de la Mort chevauchant un b?uf (Comptes rendus de l'Acad. des inscr. et belles lettres. 1923. P. 100-113), который объясняет это представление, выводя его из стихотворения Пьера Мишо La Danse aux aveugles [Танец слепцов], тогда как на самом деле оно встречается уже в Амьенском миссале 1323 г. (Кор. библ. в Гааге) и в Ackermann (ок. 1400 г.).
[23] Из обширной литературы на эту тему см.: Huet G. Notes d'histoire litteraire, III. Le Moyen Age, 1918. XX. P. 148; Stammler W. Die Totentanze. Leipzig, 1922.
[24] Обо всем этом см. также: Male E. L'Art religieux a la fin du moyen-age. II, 2: La Mort.
[25] Laborde. Ducs de Bourgogne. II, 1. P. 393.
[26] Несколько репродукций см.: Male E. Op. cit.; Gazette des beaux arts. 1918. Avril-juin. P. 167.
[27] Из исследований (Huet. Op. cit.) становится очевидно, что хоровод мертвецов является тем исходным мотивом, к которому в Totentanz [Пляске мертвых] безотчетно обращается Гете.
[28] Прежде ее ошибочно относили к значительно более раннему времени (ок. 1350 г.). Ср.: Ticknor G. Geschichte der schonen Literatur in Spanien (первоначально по-англ.). Leipzig, 1867. I. S. 77; Н. S. 598; Grober. Grundri? II, 1. S. 1180; II, 2. S. 428.
[29] ?uvres du roi Rene, I. P. CLII.
[30] Chastellain. Le pas de la mort. VI. P. 59.
[31] Ср.: Innocentius III. De contemptu mundi. Н. Сар. 42; Dion. Cart. De quatuor hominum novissimis // Opera. XLI. P. 496. См. прим. 5 к гл. XI.
[32] ?uvres. VI. P. 49.
[33] Chastellain. ?uvres. VI. P. 60.
[34] Villon. Testament. XLI, vs. 321-328 / Ed. Longnon. P. 33.
[35] Champion. Villon. I. P. 303.
[36] Male E. Op. cit. P. 389.
[37] Leroux de Lincy. Livre des legendes. P. 95.
[38] Подобную галерею, полную черепов и берцовых костей, еще и сейчас можно видеть в относящемся к XVII в. приделе церкви в Трегастеле в Бретани.
[39] Le livre des faits etc. P. 184.
[40] Journal d'un bourgeois. I. P. 233-234, 276, 392. Кроме того, см.: Champion. Villon. I. P. 306.
[41] A. de la Salle. Le reconfort de Madame du Fresne / Ed. J. Neve. P., 1903.
ГЛАВА ДВЕНАДЦАТАЯ
[1] Burckhardt J. Weltgeschichtl. Betr., l. Aufl. Berlin; Stuttgart, 1905, S. 99, 147.
[2] Heinrich Seuse. Leben / Ed. Bihlmeyer // Deutsche Schriften. 1907. S. 24, 25. Ср. поступок Джона Типтофта, графа Вустера, кровавого пособника Эдуарда IV и одновременно одного из первых гуманистов, обратившегося к палачу с просьбой обезглавить его, в честь Пресв. Троицы, тремя ударами.
[3] Gerson. Opera. II. P. 309.
[4] N. de Clemanges. De novis festivitatibus non instituendis // Opera / Ed. Lydius, Lugd. Bat. 1613. P. 151, 159.
[5] Gerson. Opera. II. P. 911.
[6] Acta sanctorum. Apr. III. P. 149.
[7] "Ac aliis vere pauperibus et miserabilibus indigentibus, quibus convenit ius et verus titulus mendicandi".
[8] "Qui ecclesiam suis mendaciis maculant et earn irrisibilem reddunt".
[9] Alanus Redivivus (ed. J. Coppenstein, 1642). P. 77.
[10] Commynes. I. P. 310; Chastellain. V. P. 27; Le Jouvencel. I. P. 82; Jean Lud // Deutsche Geschichtsblatter. XV. S. 248; Journal d'un bourgeois. P. 384; Paston Letters. II. P. 18; Ramsay J.H. Lancaster and York. II. P. 275; Play of Sir John Oldcastle. II. P. 2 etc. Cp. Huizinga J. Onnoozele kinderen als ongeluksdag // Tien studien. Haarlem, 1926. Verzamelde Werken. IV (Deutsch: Unschuldige Kindlein als Ungluckstag, in: Wege der Kulturgeschichte, Munchen, 1930. S. 281 ff.).
[11] Contra superstitionem praesertim Innocentum // Gerson. Opera. I. P. 203. O Жерсоне см.: James L. Connolly. John Gerson Reformer and Mystic // Recueil de travaux publies par les membres des conferences d'hist. et de phil. de l'Universite de Louvain. 2[e] ser. 1928. Fasc. 12.
[12] Gerson. Qaedam argumentatio adversus eos qui publice volunt dogmatisare etc. // Opera. II. P. 521 f.
[13] Johannis de Varennis Responsiones etc. // Gerson. Opera. I. P. 909.
[14] Journal d'un bourgeois. P. 259. В выражении "une hucque vermeille par dessoubz" следует читать "pai dessus".
[15] Contra vanam curiositatem // Opera. I. P. 86.
[16] Considerations sur Saint Joseph. III. P. 842-868; Josephina. IV. P. 753; Sermo de natalitate beatae Mariae Virginis. III. P. 1351; кроме того, см.: IV. P. 729, 731, 732, 735, 736.
[17] Gerson. De distinctione verarum visionum a falsis // Opera. I. P. 50.
[18] Schmidt С. Der Prediger Olivier Maillard // Zeitschrift f. hist. Theologie. 1856. S. 501.
[19] См.: Thuasne. Rob. Gaguini Ep. et Or. I. P. 72 ff.
[20] Les cent nouvelles nouvelles (ed. Wright), II. P. 75 ff., 122 ff.
[21] Le livre du chevalier de la Tour Landry / Ed. De Montaiglon. P. 56.
[22] Ibid. P. 257: "Se elles ouyssent sonner la messe ou a veoir Dieu" ["Словно бы услыхали они, как звонят к мессе, или узрели Господа"].
[23] Leroux de Lincy. Le livre de Proverbes francais. P., 1859. 2 vol. I. P. 21.
[24] Froissart (ed. Luce). V. P. 24.