Отчаяние (на каз.яз.)

рине, Абылай ытай империясын жее оям деп ойлаан жо. Онда баса да ой бар еді. аза еліні басы ашанда сырттан жау келгенде ана бірігетін, Абылай содан міт етті. Кешікпей слтан жорамалы шындыа айнала бастаан. «ара ытай озалса — аырзаман болады» деп бесіктегі баласына сиет айтып орытып, аза рулары келе жатан жауыны шын ауіпті екенін тсініп, бастары бірігуге айналды. Басыншы жаудан аман алуды бірден-бір жолы ш жз боп одатасуда ана екені айындалып алан. Сондытан да Абылай саясатыны жаршысы Бар жырау:

Шршіт келсе, Сыра кш,

Ішетын суы бар

деп, жан сатауды жолын ана айтып оймай:

Бл, бл йрек, бл йрек,

Бл йректей болыыз,

Судан суа шйгумен,

Клден клге оныыз.

Айнала алмай ат лсін,

Айыра алмай жат лсін.

Жат бойынан тілсін,

Брііз бір енеден туандай болыыз, —

деп ел бірлігіне шаырды. Ел бірлігі — жау бетіне стар алан. ытай скеріні аза жеріне кіруі, аза ымында — ордалы жыланны келуімен те. Осындай жадайда а тйені майдан ашылар жаа арамай ырындап жатуы жрта тсініксіз-а. Бл андай ырым? Бны сыры тек зірше Абылайа ана аян…

… ыр басында тран Абылай енді Бар жырауа брылды.

— Жырау, бгін а тйені ырын шгіп жатанын крдііз бе? — деді ол, — жамандыты белгісі болмаса нетсін…

Бар жырау ытай скерлеріні тртінші рет шабуыла шыанын арауда еді. ара рттай аптап келеді. Бір азаа жиырма ытай жабылалы келе жатыр. Басым кшке шыдай алмай, аза олыны бір жа шеті жапырылып кейін шегіне тскенін Бар жырау жаа аарды. Бірте-бірте аза скеріні халі иындай берді. мір бойы ішер аса жарымай ткен, біра з міршілеріні зорлауымен соыса келінген ытай скері шабуыла шыанда лген тірілгендерін білмейтін. лде орлы мірден лгендерін арты кре ме, арсы жауан оа кеуделерін тоса, немі ала мтылатын. Осыны кріп тран Бар жырау Абылай сраына асыпай жауап айтарды.

— асырдан орыан ойшыдан жасы кзетші шыа оймайды. Жауыды жегі келсе, е алдымен зіе-зі сен. йтпесе бріміз бірдей апата шыраймыз.

— Кілімде бір кдік бар. Одан алай тылам?

— Жеетініне сенбей майдана шыан олбасшыны мірі за болмайды. Ондай кеселді бір ана емі бар…

— Ол андай ем?

— Ажал.

— Ажал?

— И, ажал. Ол андай дауасыз кеселден де тарады, — деп Бар жырау аза олыны жапырылып бара жатан анатын крсетті. — Шап азір ана тса! Не ажал табасы, не зіе-зі сенбейтін аурудан айыасы.

Абылай бан бір ауыз сз айтан жо. Жалынйрыын тебініп ап, жырау крсеткен майдан алаына арай шаба жнелді.

Бар жырау атынан тсті. Мойнына белбеуін салып, бір тізерлей отырып, алласына «асарбас» айтып, жалбарына бастады. рине Бар жырауды дайа баыштаан сзін діни адамдарды біреуі естісе, «ран сзін ор етті!» деп сгер еді, йткені, оны аузынан дайа жалбарынудан грі, ран шаыруа сас, ереуілді жыр тізбегі аытылып жатан.

Абылайды жалыз шапанын крген аза жігіттері шегінуді тотатып, жауа арай лап ойды.

— Абылай! Абылай!

— Аруа! Аруа!

Таудан лаан тастардай, лген-тірілгендеріне арамаан садашы, найзагер алы ол алдарындаы шрке табанды, ара алпа, ара шапанды жаяу скеріні алдыы шебін кл-таланын шыарып, кейін уа бастады.

айтып оралан Абылай Бар жырауа:

— олбасшыа кптенуді серік емес екенін енді тым! — деді.

Бгінгі жеістен рухтанан Абылай ертеіне де шабуылды зі басарма боп, сауытын киіп, скер алдына шыа беріп еді, Бар жырау:

— Ажалмен ойнама, слтаным. Шлмек кнде сынбайды, бір-а рет сынады. Бгінгі арты! — деді.

— Ер жігітті серігі туекел демеп пе еді, Бар аа?

— Жз туекелді бір тубесі болар. Кешегі туекеліе бгін тубе ет.

Абылай бірдеме деп келе жатыр еді. Бар жырау:

— азата Абылай біреу-а, ал ытайда Пуделер кп, — деді олын жоары ктеріп, — дай мені тілегімді кнде бере береді дейсі бе, жетер енді!

Жалпы кшпелі елдерді салты бойынша жырау, аын дегендерді адірі халы алдында те жоары бааланатын. Жырау арылы ру ксемдері здері баынышты хан, слтандара кпелерін де жеткізетін. Бкіл ел-жртыны м-мтажын жотаан мндай жыраулармен е тегеурінді хандарды здері де санасатын.

… Бгінгі рыс кешегіден де иына тсті. лген, тірілгеніне арамай, ытай сыпайлары міршілеріні бйыруымен сті-стіне шабуыла шыты. лынжалды садатарын шірене тартан аза жігіттеріні жебесінен алдыысы оа шса, артындаылары ліктерін басып тіп, ала арай мтыла берді. ытай скері аза жігіттерін таы да ыыстыра бастады. Осындай бір шабуылда, ызып кеткен Бар жырау:

— Кеше дай он тілегімді бергенде, бгін бір тілегімді бермей ме? — деп жау шебіне арсы шаба жнелген. Абылай «тота» деуге де лгермей алды. Бір заматта Бар о олыны арынан о тиіп, з кісілеріні жанына зер жетті. Барды Абылай елге айтарып, асына енді Ттіара жырауды алды.

Абылай тран ыземшек биік шоыны басынан кз жететін адыр-ыра беттері тегіс крінеді. Оны асында азір трт-а адам бар: анай, Бекболат, Ттіара жне Сырымбет батыр. зге батырларды брі де майдан даласында.

ыраы кзді Абылай ары белестен таы бір лек ытай скеріні тмен тсіп келе жатанын крді. дайа шкір, йтеуір лі Чжао Хойды кк найзалы атты скеріні шаы шыан жо.

«Бгін кешегідей емес шабуылдары анарлым бсе, сір Чжао Хойды атты скерін ктіп тр-ау, — деді ішінен Абылай, — блендей ауіп туа оймас».