Перакат

Палка цяпер была з ім пастаянна, яна ляжала пад коўдрай, і доўгі касцісты асяцёр, з дробнымі цвёрдымі шчыткамі на галаве і пад хрыбтом, пачарнеў, зальсніўся і ад гэтага нібыта стаў бліжэйшы, раднейшы. Вася шкадаваў яго: як ні трэба было асцерагацца людзей, але прырода загадвала яму па тры месяцы адыходзіць са свайго бяскрайняга мора ў вузкія абмялелыя рэкі, дзе так лёгка было злавіць вялізную рыбіну. Была ў гэтым тая ж несправядлівасць, якую так востра адчуў хлопчык у белую туманную ноч, і таму магутная рыбіна, самая старажытная на Зямлі, здавалася яму яшчэ больш кволай і безабароннай, чым ён сам, а з гэтага вынікала, што ён, Вася, таксама можа нешта здзейсніць у жыцці — напрыклад… напрыклад, стаць абаронцам рыбіны. Можа, якраз у гэтым і быў той таямнічы абавязак перад жыццём, пра які гаварыў дзед Цімох і які толькі адзін і здольны ўратаваць чалавека?

— Дзед Цімох, а дзе яны нераставаць любяць? — Вася цяпер сам саромеўся сваіх бясконцых пытанняў і таму не хацеў надта надакучаць старому.

— А тут жа, непадалёку ад нас. Ну, скажам, кіламетры тры ўніз. Там такі перакат каменны, валуны, а далей таплякі; калі асятры заходзяць да нас часта там нерастуюць. Там жа плынь хуткая і вада чыстая.

— А як яны супраць цячэння плывуць столькі кіламетраў?

— А ты паглядзі, які ў іх плаўнік — з дзвюх лопасцей! У акулы якраз такі. А на грудзях і на пузе плаўнікі — акурат рулі. Куды хоча, туды і паверне ўмомант. Во як!

…Кожны дзень да Васі заходзіла цётка Васіліса. Яна таксама была ў бальніцы пастаяннай жыхаркай. Калі ж выпісвалася, то праз два-тры тыдні яе прывозілі ізноў. Хвароба яе была зусім невядомая, няясная, якую сама яна, аднак, лёгка і проста называла «тугой».

— Смешныя дактары, Васілёк, — гаварыла яна ласкава. — Якія ж лекі могуць тугу адолець? Я за што ні вазьмуся, усё з рук валіцца. Пажыла — і хопіць.

Ціхім, цёплым святлом гарэлі яе цёмныя вочы, худыя шчокі моршчыліся ва ўсмешцы.

— Ад чаго ў вас туга, цётка Васіліса?

— А па мужу я свайму сумую, Васілёк. Ён трактарыстам рабіў, на старой міне падарваўся. А якое мне жыццё без яго? Нават дзіцяці ад яго не засталося…

— Дзед Цімох, — спытаў неяк Вася, — а Васіліса — яна свой абавязак выканала? Можа яна памерці?

— Відаць, можа, Васюта. Яна сама гэта ведае. Можа, ой прырода назначыла любіць таго чалавека, а яго няма, вось і холадна ёй цяпер на свеце. Ну і не трэба яе трымаць. Людзі жывымі па свеце хадзіць павінны, а ў яе душа згасла…

Вясна ішла па зямлі, і ў маленькай раённай бальніцы да ачмурэння пахла чаромхай, з якою дарэмна змагаўся ўвесь персанал на чале з Тамашом Кузьмічом. Радасна блішчалі памытыя, насцеж расчыненыя вокны, па вечарах пад вокнамі жаночых палат шапацелі галасы і смех, у якія, нібыта нож у масла, часам падаў рэзкі голас дзяжурнай медсястры. Зачыняліся вокны — злосна, рашуча, медсястра доўга ўвінчвала засаўкі, рыпела шпінгалетамі — але хмельнае, паганскае дыханне вясны адчувалася ва ўсім: нават у аперацыйнай, у стэрыльнай шклянцы да самага чацвярга стаялі цёмна-зялёныя сцябліны ландышаў з пругкімі бела-фарфоравымі кубалкамі кветак і, выгнаныя, назаўтра ж з'яўляліся наноў. А пад канец дня дзед Цімох прынёс неяк першыя смарчкі — цёмна-карычневыя, моцныя, у светла-жоўтых пясчынках — і ўрачыста паднёс іх Сашы. Яна, саромеючыся, спярша адмаўлялася, пасля беражна ссыпала іх у белы поліэтыленавы пакет:

— У мяне якраз вечарам госці будуць…

Яе вочы ззялі, вусны дзёрзка чырванелі на доўгім твары, і Вася разумеў, каго яна чакае: учора зноў прыходзіў Аляксандр і, ляніва зазірнуўшы ў палату, доўга стаяў пад вокнамі Сашынага паста. Ён быў у чорным пінжаку і чорным скураным картузе, з якога тырчаў ландыш, і на твары было тое невыноснае задавальненне сабою і жыццём, якога Вася не разумеў, але ўсёй істотай адчуваў, як нешта, што адкідае ўбок усё слабое і кволае накшталт яго, Васі, нават не задумваецца над тым, каго адкідае. Таму, пачуўшы пра гасцей, Вася зняважліва ўсміхнуўся, назіраючы, як дзед Цімох мітусіцца, дапамагаючы Сашы ўладкаваць грыбы.

— Ну што, дачушка, прыдаўся табе стары Цімох? — сіпавата, але з задаволеным смяшком гаварыў дзед, і Вася, сутаргава прыціснуўшы да сябе палку, перабіў яго:

— А калі нераст у асятроў пачынаецца?

Стары не адразу зразумеў пытанне, а пасля прамармытаў адрачона:

— Ды, можа, сёння-заўтра і пачнецца. Глянь, цяплынь якая, на дождж верне. — I, не адрываючыся ад дзвярэй, за якімі ўжо схавалася Саша, праскрыпеў задзірыста: — Паўсотні гадкоў скінуць бы, даў бы я перцу Аляксандру!

Задаволены, размяклы твар старога дзіўна ўзбурыў хлопчыка. Твар яго раптам перакасіўся, як ад прыступу болю.

— Што з табой, Васюта? — перапалохаўся дзед, устаў, закульгаў да хлопчыка, але Вася, нібыта абараняючыся, выставіў рукі наперад:

— Стары, а скачага, як казёл! Ну, скачы, скачы перад ёй! А яна злосная. I Аляксандр яе такі ж. Ведаеш, якія ў яе ўколы балючыя?!

Дзед Цімох адышоў, прысеў на чысты ложак. Старэчая чырвань цяжка прабівалася на шчокі, і па шэрым твары асабліва выразнымі глядзеліся шырокія сівыя бровы і белыя пракураныя вусы.