Пясецки

Кантактуючы працяглы час з расейцамі, Забава пераканаўся, што нават інтэлігенцыя мала ведае Польшчу. Менш чым Аўстралію або Аргенціну. Часам даводзілася чуць такія непрывабныя рэчы, такое цемрашальства, што ў душы смяяўся. Прыкмеціў і тое, што расейцы не любяць палякаў, завуць іх пагардліва: «панкі, ляхі, палячкі». Можа, гэта спадчыннае, і як спадчына пераходзіць з пакалення ў пакаленне. Найменне «паляк» здаўна было ў Расеі сінонімам «бунтаўшчыка, мяцежніка». Палякі жадалі забіць цара, хацелі забраць Маскву, а калі гэта ў іх не атрымалася, дык папрасілі на дапамо­гу Напалеона і прыйшлі разам з ім. Палякі шырылі ў Расеі смуту, ладзілі паўстанні і рэвалюцыі, а ці гэта было за царызмам белым, або чырвоным, ці будзе яшчэ за чорным або рабым — для расейцаў усё роўна, бо лягчэй змяніць вопратку, чым скуру; лягчэй стварыць новы ўрад, чым культуру. Ксенафобія і надалей жыве ў Расеі і па-ранейшаму захоўвае сваю прыроду.

Забава нядаўна чуў такую показку: калі ў 1905 годзе была абвешчаная вайна з Японіяй, дык у адной роце фельдфебель сабраў жаўнераў і выступіў перад імі з прамоваю: «Вось, братцы, абвешчана, значыцца, вайна японцу! Гэта значыць: пойдзем мы ў японскую губерню біць жыдоў і палякоў, а вам усім па чарцы гарэлкі!»

Чытаючы савецкую прэсу, Забава часта сустракаў дэмагагічныя лозун- гі і эпітэты, скіраваныя на палякаў як народ. Не беспадстаўна расейцы дайшлі да пераканання, што палякі гэта ашуканцы, што купаюцца ва ўсіх багаццях, здабытых нядобрасумленным шляхам — зразумела, найперш на ашуканстве рускіх. Хтосьці фабрыкаваў і прышчапляў тыя паняцці ў народ. Забава не мог пакуль што тое дарэшты зразумець. Сустракаючы ў газетах лозунгі з падбухторваннямі супраць палякаў, якія бальшаві- кі ўспадкавалі ад старога рэжыму і культывавалі па-ранейшаму, Забава дзівіўся гэтаму, але змушаны быў прызнаць, што шмат у чым палітыка Саветаў і надалей з’яўляецца працягам царскай палітыкі, змякчэлай, што праўда, толькі да габрэяў.

— Адным словам — жартаваў чэкіст, які ў красамоўнай гарачцы забыўся цадзіць словы скрозь зубы, — дзівакі палякі: у лыжцы спяць, а ложак на гру- дзях носяць!

Забава безуважліва слухаў яго, адначасова разважаючы: дзе яшчэ магчы­ма, каб госць у чужых людзей гэтак бесцырымонна, амаль нахабна распытваў госця, а ў іх гэта, відаць, рэч звычайная! «Усюды, дзе ўлезе бальшавік, — думаў ён, — першым чынам чрэзвычайку зробіць».

Было позна — блізілася поўнач. Чэкіст застаўся на ноч у Скальскіх. Паколькі ў кватэры было вельмі цесна, таму для яго і для Забавы паслалі на адным ложку.

Забава выйшаў на панадворак. Падаўся да адрыны, дзе стаялі нейкія ста- рыя калёсы. Там схаваў даволі вялікі пакет, які насіў на грудзях. Адзін рэваль- вер пакінуў у адзежы, а другі замацаваў пад дзяжку, падперазаную па голым целе. Калі вярнуўся ў кватэру, чэкіст ужо распранаўся; зняў кабуру з наганам і паклаў яго пад падушку. Зірнуў на Забаву і крыва ўсміхнуўся:

— Гэта на ўсялякі выпадак. Г арантыя. Часы неспакойныя...

— Слушна, — адказаў Забава, распранаючыся. Склаў вопратку на крэсле так, каб пакінуты ў кішэні рэвальвер нельга было намацаць зверху. Адначасо­ва сачыў, каб рэвальвер, які меў пры сабе, не выслізнуў у яго з-пад дзяжкі.

— Ці таварыш жадае каля сцяны? — спытаў чэкіст.

— Мне ўсё роўна.

— Гэта добра, бо я не вельмі спакойны — аддаю перавагу каля сцяны спаць.

— Добра.

Неўзабаве патушылі лямпу. Пасля некалькіх хвілін чэкіст заснуў. Пачаў храпець і скрыпець зубамі. Забава доўга не спаў. Паліў цыгарэты.

Калі заснуў, апынуўся ў вялікім пакоі, аклееным чырвонымі шпалерамі. Са столі на доўгіх канатах звешвалася трапецыя, а на ёй практыкавалася зусім голая жанчына. Забава, здзіўлены і ўзбуджаны, глядзеў на яе. Дзесьці з правага боку мякка струменілася чырвонае святло, а з левага сляпілі вочы пражэктары, якія няспынна мянялі колер. На нагах жанчына мела чырвоныя чаравічкі, на галаве чырвоны берэт, з-пад якога выбіліся пасмы валасоў. Забава падышоў бліжэй. Тады жанчына зірнула ўніз, і Забава спыніўся, ахоплены жахам. Гэта была Лізка Брагіна. Выканала з дзесятак рухаў на трапецыі, адважных, бессаромных, падкрэсліваючы ўсе свае формы цела; рабіла гэта зухавата, зада- воленая, што хтосьці за ёй назірае. Кіўнула яму галавой. Забава зразумеў, што просіць, каб зняў яе. Наблізіўся да трапецыі і ўзяў яе пад каленямі. Адчуў у абдымках гарачае, пругкае цела, з ружовай, гладкай, як костка, скурай. Пра- гнуў упіцца зубамі ў пругкае сцягно, да якога дакранаўся шчакой. Раптам Лізка адпусціла трапецыю і са смехам абрынулася на яго ўсім целам.

Прачнуўся. На ягонай шыі ляжала перакінутай рука чэкіста. Ён адсунуў яе, а потым з жахам адчуў, што пад дзяжкай няма рэвальвера. Пачаў шукаць яго, мацаючы рукамі пасцель. Доўга анічога не знаходзіў, нарэшце адчуў пад пальцамі ручку парабелума. Чэкіст ляжаў на ім, моцна прыціснуўшы целам да матраца. Забава, хочучы выцягнуць рэвальвер, сеў на ложку і адным рыў- ком вырваў парабелум з-пад чэкіста.