Quo Vadis

Kala poŭnačy padjechaŭ urešcie da horadu razam z vialmožnaju svajoju svitaju, dvaranami, sienatarami, rycarami, vyzvolnikami, niavolnikami, damami j dziećmi. Šasnaccać tysiač pretoryjanaŭ, ustaŭlenych bajavymi šerahami pa darozie, pilnavała jahonaha pryjezdu, trymała ŭ cuhundary razhukanyja masy narodu. Narod praklinaŭ, kryčaŭ, svistaŭ, hledziačy na karahod, nie smieŭ, adnak, na jaho kranucca. U mnohich punktach hałajstra nat i vivatavała, bo jana, ničoha nie majučy, ničoha ŭ pažary nie straciła, a spadziavałasia bolej ščodraha razdavannia zbožža, alivy, vopratki i hrošaj. Urešcie i vokliki, i svisty, i vopleski zahłušyŭ huk trubaŭ i rahoŭ pa zahadu Tyhelina. Neron, prajechaŭšy Ostyjskuju bramu, zatrymaŭsia na chvilinu i pradekłamavaŭ: «Biazdomny ŭładar biazdomnaha narodu, dzie ž prytulu nanač biazdolnuju svaju hołaŭ!» — dalej, minuŭšy schił Delfina, padniaŭsia pa pryhatavanych dla siabie schodach na Apijski vadaciah, a za im — aŭhustyjanie i chor spievakoŭ z cytrami, lutniami dy inšym muzyčnym pryładdziem.

Usie ŭstrymali dychannie ŭ hrudziach, ci nie vykaža, bač, jakich vialikich słoŭ, što dziela ŭłasnaje biaspieki tre było zapamiatać. Ale stajaŭ važna, niamy, prybrany ŭ purpurovy płašč i vianiec z łaŭraŭ załatych, azirajučy rasšalełuju siłu połymia. Terpnas padaŭ jamu załatuju lutniu. Jon padniaŭ vočy da nieba, ablitaha zaharavam, jak by čakaŭ natchniennia.

Narod pakazvaŭ na jaho rukami zdalok, ablitaha kryvavym blaskam. Daloka syčeli vužy połymia i hareli viekavyja najsviaciejšyja relikviji: hareła sviatynia Hierkulesa, jakuju zbudavaŭ Eŭandar, i sviatynia Joviša Statara, i sviatynia Łuny, pastaŭlenaja jašče Servijem Tulijem, i dom Numy Pampilija, i sviatynia Viesty z pienatami rymskaha narodu, u hryvach płamianistych pakazvaŭsia časami Kapitol, hareła minuŭščyna j duša Rymu, a jon, Cezar, stajaŭ z lutniaju ŭ ruce, z minaju trahičnaha aktora i z dumkaju nie pra hinučuju ajčynu, a pra pozu i patetyčnyja skazy, jakimi b najlepš možna było vykazać vialikasć złybiady, vyklikać najbolšy podziŭ dy najharačejšaje brava.

Nienavidzieŭ jon toj horad, nienavidzieŭ jahonych žycharoŭ, lubiŭ tolki svaje piesni j paeziju, dyk u dušy ciešyŭsia, što ŭrešcie ahladaje trahiedyju, padobnuju da taje, jakuju apisvaŭ. Vieršaplot pačuvaŭsia ščaslivym, dekłamatar pačuvaŭsia natchnionym, smakun uražanniaŭ upojvaŭsia žachlivym vidoviščam i rabiŭ raskošnaje paraŭnannie, što nat zahłada Troji nie mahła daraŭniać zahładzie henaha vielizarnaha horadu. Čaho ž bolš jašče moh žadać? Voś Rym, Rym svietaŭładny, haryć, a jon stajić na arkadzie vadaciahu z załatoju lutniaj u ruce, dalokaprykmietny, purpurovy, u mory podzivu, svietazarny, paetyčny! Tam daloka ŭ ćmie hudzie j aburajecca narod! Chaj hudzie! Minuć stahoddzi, tysiačy hadoŭ projdzie, a ludzi pamiatacimuć i słavicimuć hetaha paeta, jaki ŭ takuju noč apiavaŭ upadak i pažar Troji. Kim ža ŭ paraŭnanni z im josć Homer? Kim sam Apałon z svajoju reźbianaju forminhaj? Tut padniaŭ ruki i, kranuŭšy struny, adazvaŭsia słovami Pryjama: O, hniazdo baćkoŭ majich, o kałyska miła!..

Hołas na adkrytym prastory pry huku pažaru i pry dalokim homanie šmattysiačnaha nataŭpu vydavaŭsia nadta nikły, dryžačy j słaby, a zvon akampaniemientu zvinieŭ, by dzykannie muchi. Sienatary, uradaŭcy i aŭhustyjanie, sabranyja na vadaciahu, nachilili hałovy, słuchajučy z niamym zachaplenniem. A jon doŭha piajaŭ, piajaŭ, štoraz žałasniej. U momantach, kali ŭryvaŭ dziela pierachopu pavietra, chor spievakoŭ paŭtaraŭ apošnija vieršy, pasla, skinuŭšy z plačej adrepietavanym u Alitura rucham trahičnuju šyrmu, znoŭ kranuŭ struny, znoŭ piajaŭ.

Skončyŭšy ŭrešcie piesniu, zahadzia ŭłožanuju, pačaŭ impravizavać, šukajučy vialikich paraŭnanniaŭ u vidoviščy, jakoje rassciłałasia pierad im. Na tvary vidać byli ŭnutranyja pieražyvanni. Nie prajmała jaho hibiel radzimaha horadu, ale ŭpajiŭsia i raschvalavaŭsia pafasam ułasnych słoŭ da taho, što ŭpusciŭ brynčačuju lutniu pad nohi i, achinuŭšysia ŭ šyrmu, stajaŭ, by skamianieły, padobny da adnaho z tych marmurovych Niobidaŭ, jakija ŭpryhažali dvoryšča Pałatynu.

Pa karotkaj chvilinie maŭčannia zahrymieła bura vopleskaŭ. Ale voddal adkazała joj vyccio nataŭpu. Ciapier nichto tam užo nie sumniavaŭsia, što heta cezar zahadaŭ spalić horad, kab zrabić sabie vidovišča j piajać pry im piesni.

Neron, pačuŭšy toj kryk tysiačnych hałasoŭ, zviartajecca da aŭhustyjanaŭ z sumnaj, poŭnaj rasčaravannia minaj pakryŭdžanaha čałavieka i kaža: — Voś jak kviryty ŭmiejuć canić mianie j paeziju.

— Złydni! — adkazaŭ Vatynij. — Napusci na ich pretoryjanaŭ!

Neron zviarnuŭsia da Tyhelina: — Ci mahu spadziavacca viernasci ad vojaŭ?

— Tak, boski! — adrapartavaŭ prefiekt.

Piatroni pacisnuŭ plačyma: — Na ichniuju viernasć, ale nie kolkasć, — dadaŭ. — Zastańsia tym časam tut, dzie stajiš, bo tut najbiespiačniej, a toj narod tre ŭcichamiryć.