Quo Vadis

Neron słuchaŭ spačatku sumieŭšysia. Ale, čym dalej havaryŭ Tyhelin, aktorskaja mina jahonaja ŭsio bolš zmianiałasia, pačała napieramienu vyjaŭlać to hnieŭ, to žal, spačuccio, to aburennie. Naraz ustaŭ, skinuŭ z siabie tohu, što apała jamu pad stopy, vyciahnuŭ abiedzvie ruki ŭharu i praz chvilinu stajaŭ tak nieparušna, biazmoŭna. Urešcie adzyvajecca tonam trahika: — Zeŭsie, Apałonie, Hiera, Afina, Persafona i vy ŭsie, niesmiarotnyja bostvy, čamu nie pryjšli da nas na pomač? Jakuju kryŭdu zrabiŭ horad tym ludajedam, što jaho tak dzika spalili?

— Vorahi ludstva i tvaje, — dadaje Papieja.

Inšyja padchapili: — Pakažy spraviadlivasć! Pakaraj padpalvačoŭ! Bahi damahajucca pomsty!

A jon sieŭ, zviesiŭ hołaŭ na hrudzi dy znoŭ zamoŭk, tak, jak by, nie ŭrokam kažučy, toje lichadziejstva, pra jakoje čuŭ, jaho ahłušyła. Cieraz momant ustrasianuŭ rukami j adazvaŭsia: — Jakija ž kary, jakija ž pakuty zraŭnavažać takoje złačynstva?.. Ale bahi sašluć mnie natchniennie, i pry dapamozie siłaŭ Tartaru dam biednamu narodu majmu takoje vidovišča, jakoje navieki mianie ŭsłavić.

Ciomnaja chmara lehła na čale Piatronija. Ujaviŭ sabie niebiaspieku, jakaja zavisła nad Lihijaj, nad Vinicijem, jakoha lubiŭ, dy nad usimi tymi ludźmi, navuki jakich nie pryznavaŭ, ale ab niavinnasci jakich byŭ pierakanany. Ujaŭlaŭ sabie taksama tyja kryvavyja šalenstvy, jakich jahonyja vočy estety nie znosili. Pierad usim kazaŭ sabie: «Mušu ratavać Vinicija, jaki ašaleje, kali dziaŭčo jahonaje zhinie», — i henaja dumka pieravažyła ŭsie inšyja, bo Piatroni razumieŭ, što začynaje takuju hulniu, jakoj nie mieŭ šče ŭ žycci.

A ŭsio ž havaryŭ svabodna j abyjakava, jak zaŭsiody, kali krytykavaŭ abo vykpivaŭ nieestetyčnyja pomysły cezara i aŭhustyjanaŭ.

— Dyk, znača, znajšli achviary? Dobra! Možacie pasłać ich na areny abo prybrać u «kryvavyja tuniki». Taksama dobra! Ale pasłuchajcie mianie: majecie ŭładu, majecie pretoryjanaŭ, majecie siłu, budźcie ž ščyrymi prynamsi tady, kali nichto vas nie čuje. Padmanvajcie narod, ale nie siabie samich. Vydajcie narodu chryscijan, asudziecie ich na jakija chočacie pakuty, budźcie ž, adnak, advažnymi skazać sabie, što nie jany Rym spalili… Ćfu! Nazyvajecie mianie arbitram elehancyi, dyk kažu vam: ciarpieć nie mahu pierfidnych kamiedyjaŭ! Ćfu! Ach, jak heta ŭsio prypaminaje mnie teatralnyja budy kala portaAsinaryja, u jakich aktory ŭciašajuć halitu rolami bahoŭ i karaloŭ, a pasla pradstaŭlennia — kisłaje vino zakusvajuć cybulaju abo skavyčuć ad rozah!

Budźcie ž sapraŭdy bahami j karalami, bo kažu vam, što možacie sabie na heta dazvolić. Pahražaŭ ty, cezar, niadaŭna sudam patomnych viakoŭ, ale nie zabudź, što jany vydaduć prysud i na ciabie. Na boskuju Klio! Neron, vaładar svietu! Neron-boh spaliŭ Rym, bo byŭ tak mahutnym na ziamli, jak Zeŭs na Alimpie! Neron-paet lubiŭ tak paeziju, što achviaravaŭ joj ajčynu! Jak sviet josć svietam — nichto ničoha padobnaha nie dakanaŭ, na ništo padobnaje nie advažyŭsia. Zaklinaju ciabie ŭ imia dzieviaci Libietryd, nie vyrakajsia takoje słavy, bo piesni ciabie apiavacimuć da skančennia viakoŭ. Kim ža ŭ paraŭnanni z taboju budzie Pryjam? Kim Ahamiemnan? Kim samyja bohi? Heta nie važna, ci padpał Rymu josć rečaj dobraj, važna toje, što josć rečaj vialikaj, niezvyčajnaj! A pry tym zaručaju tabie, što narod nie padymie na ciabie ruki!

Heta niapraŭda! Budź advažny! Vyscierahajsia prastupkaŭ, nie hodnych ciabie, tabie pahražaje tolki toje, što patomnyja viaki niekali mahčymuć skazać: «Neron spaliŭ Rym, ale jak truslivy cezar i maładušny paet nie pryznaŭsia da vialikaha čynu sa strachu i zvaliŭ vinu na niavinnych!»

Słovy Piatronija zvyčajna rabili mocnaje ŭražannie na Nerona, ale hetym razam sam Piatroni nie paciašaŭsia nadziejaj, bo sciamiŭ, što vykazanyja niadaŭna słovy — heta apošni sposab, jaki pad ščascie i ŭratavaŭ by chryscijan, dy zahubiŭ by jaho samoha. Nie chisnuŭsia adnak, bo raschodziłasia jamu pospał i pra Vinicija, jakoha miłavaŭ, i pra azart, jaki jaho zabaŭlaŭ. «Kosci kinuty, — kazaŭ sabie, — i pahladzimo, nakolki ŭ małpie strach pra sobskuju skuru pieravažyć prahu słavy».

I ŭ dušy nie sumniavaŭsia, što, adnak, pieramoža strach. Prymiež taho, pa słovach jahonych zalahło ciažkaje maŭčannie. Papieja i ŭsie prysutnyja hladzieli ŭ vočy Neronu, by ŭ abraz, a toj zakapyliŭ hubu až pad samyja nozdry, jak rabiŭ zaŭsiody, kali nie viedaŭ, što pačać; ciažkaja turbotlivasć i znieachvota malavalisia ŭ jahonym tvary.

— Dominie! — adazvaŭsia, bačačy heta, Tyhelin. — Dazvol mnie adyjsci, bo, kali chočuć vystavić na zhubu tvaju asobu, a pry tym zavuć maładušnym cezaram, maładušnym paetam, vušy maje nie mohuć zniesci takich słoŭ.

«Prajhraŭ», — padumaŭ Piatroni.

Ale zviarnuŭsia da Tyhelina, pranizaŭ jaho vokam, u jakim ihrała vialikapanskaja paharda, paharda vytančanaje asoby dla nikčomnika, i kaža: — Tyhelin, ciabie ja nazvaŭ kamiedyjantam, bo ty kamiedyjant nat i ciapier.

— Ci tamu, što nie chaču słuchać tvajich zniavah?