Rojdestvo arafasidagi tun

Dikanka qishlogidagilarning karam sho‘rva ichadigam tovoqlariii ham shu temprchi bo‘yagan edi. Temirchi xudojo‘y odam bo‘lib, ko‘pincha aziz-avliyolarning suratlarini chnzar edi. T… dagi butxonada temirchi chizgan, nijpl yozgai Lukaning surati hali ham bor. Ammo temirchi butun hunarini butxonaning o‘ng tomonidagi hujra devoriga solgan suratda ko‘rsatgandi. Bunda qiyomat kuni Qo‘lida bir shoda kalit bilan do‘zaxdan shaytonni haydab chiqazayotgan avliyo Petrning tasvnrnni solgandi. Shayton kuni bitganini bilib, qo‘rqqanndan o‘zini har tarafga urar, do‘zaxdagi gunohkorlar qamchiimi, palyonmi, ishqilib qo‘llariga nima tushsl shu bilan urib quvlar edilar. Naqqosh bu suratni katta taxtaga solayotganda shayton unga qo‘lidan kelganicha xalaqit berdi. Qo‘lidan turtib, bosqon ostidagi kulni to‘zitib surati ustiga sochar edi. Lekin shaytonning bu g‘alamisligiga qaramay suratni chizib o‘lib, taxtani cherkovni devoriga qoqib qo‘ygan edi. Ana shundan beri shayton undan o‘ch olmoqchi bo‘lib yanib yurardi.

Yorug‘ duiyoda yana bir kungina izg‘ishi qoldi; bir kun qolgan bo‘lsa ham, shu kecha temirchidan bir iloj qilib alamini olmoqchi bo‘ldi. Shuning uchun boradigan joyi ancha uzoq bo‘lganidan, keksa Chub erinib bormasin, degan maqsadda bu ishlarni qilgan edi. Munshinikiga qishloqni yonlab, tegirmondan, go‘ristondan o‘tilgach, jarlikdan aylanib borilar edi. Oydin kechada za’far solingan araq va mehmondorchilik uni tinch qo‘ymagan bo‘lardi. Ammo bunday qorong‘i kechada birorta odam uni pechkasidan tushirib, uyidan chiqazolmasa kerak. Avvaldan Chub bilan chiqishmaydigan temirchi zo‘r bo‘lgani bilan ota borida qizning oldiga borishga yuragi dov bermasdi.

Shunday qilib, shayton oyni cho‘ntagiga solishi bilan olamni shunday zulmat bosdiki, unaqa-bunaqa odam munshiniki uyoqda tursin, araqxonani ham topolmas edi. Yalmog‘iz birdaniga qorong‘ida qolib chinqirib yubordi. Shayton darrov yo‘rg‘alab kelib uning tirsagidan ushladi-da, odatda xotin zoti qulog‘iga qanday shivirlansa u ham yalmog‘izning pinjiga kirib, shunday shivirlab ketdi. Dunyoning ishlari g‘alati-da! Olamdagi maxluqlarning barisi bir-birining qilig‘ini o‘rganishga, birbirini ermak qilishga urinadi. Burun Mirgorodda sudya bilan shahar hokimigina qishda movut qoplangap kalta po‘stin kiyar edilar, boshqa mayda-chuyda amaldorlar teri po‘stin kiyardilar. Endi bo‘lsa, sud a’zosi ham, daha sudyasi ham barra teridan yangi po‘stin tikdirib, movut qoplatib olibdylar. Daftarchi bilan bo‘lus mirzasi ham burnoq yili ko‘k xitoy matonin» gazini ykki miridan olibdilar. Ponomar^[5] bo‘lsa katak-katak matodan yozlik cholvor, yo‘l-yo‘l jun matodan kamzul tikdiribdi. Xullas, hamma odam qatoriga kirmoqchi bo‘ladi. Bu odamlar qachon tinchisharkin. Bao bog‘laymanki, shayton ham o‘zini odam qatoriga qo‘shga» nini ko‘rsalar, ko‘plar hayron bo‘ladilar. Hammadai yomon ta’sir qiladigan joyi shuki, shayton o‘zini juda ko‘hlik deb o‘ylar, holbuki ko‘rgan odamning ko‘ngli aynir edi. Foma Grigoryevich aytganday, basharasi ta’viya-yu, ammo, shayton ham muhabbatni qo‘msaydi! Biroq, osmonu yerni shunday qorong‘ilik bosdiki, yalmogiz bilan shayton o‘rtasida keyin nima gaplar o‘tganini sira ko‘rib bo‘lmadi.

Chub uyidan chiqarkan, qotmadan kelgan, novcha, kalta po‘stin kiygan, mujiklar soqol qiradigan chalg‘i sinig‘i ikki haftadan beri betiga tegmaganidan soqoli o‘sib ketgan kishiga:

— Hali, og‘a, munshining yangi uyini ko‘rganim yo‘q, degin? Bugun u yerda yaxshigina mayxo‘rlik bo‘ladi! — dedi-da, og‘zi qulog‘iga yetkudek iljaydi. — Ishqilib kech qolmasak bo‘lgani…

Chub shunday deb, po‘stini ustidan mahkam bog‘lab olgan belbog‘ini rostladi, boshidagi telpagini bostirib kiydi, xira itlarning kushandasi bo‘lgan qamchini dastasini mahkamroq ushladi, lekin shu payt osmonga qa. rab to‘xtadi…

— Nima balo! Uni qara! Uni qara, Panas!..

Og‘aynisi: «Nima?» deb so‘radi-yu, u ham boshini ko‘tarib yuqoriga qaradi.

— Nimang nimasi, oy g‘oyib bo‘libdi.

— Nima balo bo‘ldi? Haqiqatan oy yo‘q-ku.

Chub, og‘aynisining beparvoligidai xafa bo‘lib.

— Hamma gap yo‘qligida-da, parvoyi palaksan-a, — dedi.

— Qo‘limdan nima kelardi!

Chub yengi bilan mo‘ylovini artarkan, gapini davom ztdirdi:

— Nonushtaga bir ryumka araq nasib qilmag‘ur qanday shayton aralashibdi-ya!.. Xuddi masxara qilganday-ya…. Uyda o‘tirganimda atayin oynadan qaraganidim! Juda yaxshi havo edi. Yep-yorug‘, qor oydinda yiltirar edi. Kuppa-kunduzidek hamma narsa ravshan ko‘rinib turuvdi. Eshikdan tashqariga chiqar-chiqmas olam" ni qorong‘ilik bosdi!