Сотнікаў

- Так, так, - сказаў Рыбак, не адгукваючыся на яе жаллівае прычытанне, якога ён даволі наслухаўся ад пачатку вайны. Цяпер яго займала другое. Счакаўшы, калі яна выгаварыцца, ён важка заўважыў старому: - Апазорыў ты сына!

- Анягож! - з жарам падхапіла ад печы кабета. - І я ж тое гавару яму дзень пры начы. Апазорыў і сына, і ўсіх чыста.

Гэта было трохі нечакана, тым болей што старасціха гаварыла быццам бы са шчыраю набалеласцю ў голасе. Рыбаку здалося тады, што дзед гэты - проста недарэка нейкі. Але толькі ён падумаў так, як твар старога нядобра нахмурыўся і ўвесь ён рэзка павярнуўся да гаспадыні.

- Годзе! Не твая справа!

Кабета адразу ж змоўкла, нібы папярхнулася на паўслове, а дзед з важнасцю падняў дакорлівы позірк на Рыбака.

- А ён мяне не апазорыў? Немцу аддаў. Гэта не пазор?

- Так выйшла: вайна. Не яго тут віна.

- А чыя? Мая, можа? - прыдзірліва, без ценю боязі дапытваўся стары і аб'явіў: - Ваша віна. Маладзейшых.

- Да-а, - няпэўна сказаў Рыбак, прыпыняючы не надта прыемную і не дужа простую размову, якой, ведаў, па цяперашнім часе не было канца.

Гаспадыня тым часам хуценька разаслала кароценькі, на паўстала, настольнік, паставіла міску з капустай, скаромны пах ад якой уладна прыглушыў усе яго іншыя пачуцці, яшчэ больш абвастрыўшы голад. Вельмі хацелася есці, і ён рашыў пакуль што адкласці падрахунак яго не надта прыемных адносін з гаспадаром.

- Сядайце ж, падсілкуйцеся трошкі. Во хлебца вам, - з ліслівай гасціннасцю запрасіла гаспадыня.

Рыбак, не знімаючы шапкі, піхнуўся за стол.

- Давай паямо, - сказаў ён да Сотнікава.

Той пакруціў галавой:

- Еш. Я не буду.

Рыбак уважліва паглядзеў на таварыша, які ўвесь згорбіўся на ўслоне і, пакашліваючы, калаціўся - мабыць, ад дрыжыкаў.

Гаспадыня, пэўне, мала што разумеючы ў яго стане, здзівілася:

- Чаму ж гэта? Мо грэбуеце нашым? Можа, яшчэ чаго хочаце?

- Не, дзякуй. Нічога не трэба, - рашуча сказаў Сотнікаў і сашчапіў у рукавах рукі.

Гаспадыня занепакоілася:

- Божачка, можа, я не дагадзіла чым? Дык даруйце... Я ж не хацела...

Рыбак добра ўмясціўся на лаве, трымаючы між каленяў карабін, узяў лыжку, лусту счарсцвелага, з кменавым пахам хлеба і не заўважыў, як у поўным маўчанні выеў усю вялікую гліняную міску. Стараста нязрушна сядзеў у куце, гаспадыня стаяла збоч ад стала са шчырай гатоўнасцю дагадзіць госцю.

- Так, хлебушка я прыбяру. Гэта на яго долю, - сказаў Рыбак.

Гаспадыня ахвотна згадзілася:

- Бярыце, бярыце, дзеткі.

Стараста нечага моўчкі чакаў - якога слова ці, нарэшце, гаворкі пра справу. Вялікія яго парэпаныя рукі ляжалі на чорнай вокладцы кніжкі.

Засоўваючы акраец за пазуху, Рыбак кіўнуў з неадабрэннем:

- Кніжачкі пачытваеш?

- А што ж, пачытаць нікому не шкодзіць.

- Савецкая ці нямецкая?

- Біблія.

- Цікава. Ану? Ніколі не бачыў Бібліі, - крыху пасунуўшыся за сталом, Рыбак пакруціў у руках кнігу, адгарнуў вокладку. Аднак ён тут жа адчуў, што не трэба было рабіць гэтага - выяўляць нейкую сваю недасведчанасць хай сабе і ў другараднай справе.

- Не лішне б і пачытаць, - прабурчаў стараста.

Рыбак рашуча загарнуў кнігу.

- То наша справа. Не табе вучыць. Ты немцам служыш, стала быць - нам вораг, - сказаў Рыбак з таемным задавальненнем ад таго, што знайшоў прычыну пазбегнуць удзячнасці і перайсці на болей адпаведны абставінам тон. Ён вылез з-за стала на сярэдзіну хаты, паправіў на кажушку трохі тугаватую цяпер дзягу. Менавіта гэты паваротак у размове даваў яму падставу перайсці да справы, хоць гэты пераход і патрабаваў яшчэ некаторай псіхалагічнай падрыхтоўкі.

- Ты вораг. А з ворагам у нас - ведаеш, які разгавор?

- Сматра каму вораг, - нібы не адчуваючы кепскага, ціха, але цвёрда пярэчыў стары.

- Сваім. Рускім.

- Сваім я не вораг.

Нязрушная ўпартасць старасты пачынала злаваць Рыбака. Не хапала яшчэ даказваць гэтаму паслугачу, чаму ён - хоча таго ці не - вораг Савецкай дзяржаве. Весці з ім такую размову Рыбак не меў намеру, ён толькі падумаў, што, можа, той мае які невядомы ў сваю карысць довад, і болей правакуючы, чым усур'ёз, запытаў:

- Што, можа, сілай прымусілі? Проці волі?

- Не, чаму сілай? - падумаўшы, сказаў гаспадар.

- Значыць, сам?

- Як сказаць? Пахожа, сам.

«Тады ўсё зразумела, - падумаў Рыбак, - няма чаго і гаварыць». Ён ужо выразна адчуў злосць да гэтага чалавека, на спрэчку з якім ён бавіў патрэбны ім час, тады як і без таго з самага пачатку ўсё было зразумела.

- Так! Пайшлі!

Ускінуўшы рукі, да Рыбака кінулася старасціха.

- Ой, сыночак, куды ж ты? Не трэба, пашкадуй дурнога! Стары ён, па дурноце сваёй...

Стары, аднак, не прымусіў паўтараць загад і няспешліва падняўся за сталом. Быў ён зусім ссівелы і, не зважаючы, што ў гадах, вялікі і мажны - як устаў, загарадзіў сабой увесь покуць з абразамі.

- Сціхні! - загадаў ён жонцы. - Ну!

Відаць, старасціха прывыкла слухацца - хліпнула і адразу ж падалася за шырмачку. Стараста ашчадна, бы баючыся што зрушыць, надзеў у рукавы кажух і вылез з-за стала.

- Вашая воля. Біце! Не вы, дык другія. Вунь, паглядзіце, - ён коратка кіўнуў на прасценак, - ставілі, стралялі ўжо.