Тартак (на белорусском языке)

Пад гару ён не мог бегчы; станавiўся i, закрываючыся рукамi ад ветру, кашляў; пасля, аддыхаўшыся, зноў бег па жыце на гару да ям... Высахла ў роце, як ад палу; патрэскалiся вусны i зрабiлiся салёныя, аж горкiя; высахла на грудзях чорная рубашка са старым сапсаваным блiскучым замочкам - замочак раз'ехаўся зверху данiзу. З рубашкi, калi Алёша датыкаўся да яе локцямi, адставала i адвальвалася камячкамi гразь - рудая, патрэсканая, што пацёртая яловая кара. Было горача ўсяму: смылела ад сонца галава; гарэла шыя; паапякаў, мусiць, скуру на носе - не дакрануцца пальцамi...

Ён быў падумаў, што не бачыць нiдзе сонца - як схавалася куды.

Пасля яно паказалася з-за дыму - вiсела высака ўгары, малое i белае-белае, не глянуць, вiсела над самай вёскай - звярнула даўна з паўдня: усё роўна як была пара займаць на адвячорак у поле кароў...

Алёша пачуў, як яму раптам забалела ў калене нага - ударыў, калi Махорка зганяў яго з мяхоў з калёс. Балела паяснiца, як усё роўна дзе яе зламаў; совала ў галаву, калi лучаў босай нагой на камень. Ён тады аж сцiскаў зубы. На зубах трашчаў пясок...

Алёша бег на гару да ям; станавiўся, тады зноў бег... Бывала, яму здавалася, што ён бяжыць не жытам дамоў, да вёскi, па пяску, а балотам з Тартака на Пунiшча...

На гары ля ям у соснiку было сiне ад дыму, i Алёша доўга цёр кулакамi вочы: нiчога не бачыў, як заступiла. Пасля ён выбег з соснiку на поле, якраз там, дзе да вайны быў калгасны капец i дзе людзi з вёскi хавалi бульбу. Зямля ад капца ляжала буграмi, яе нiхто не зраўняў, i Алёша пазнаў гэта месца, узбiўшыся з нагамi...

За соснiкам рваў яшчэ горшы вецер, сек па шчоках жарствой - гнаў яе, мусiць, дарогай з загумення - i нiчога не было вiдаць...

Алёша быў, мусiць, закрычаў, бо пачуў, што папярхнуўся, i яму зноў падвярнула пад грудзi блага...

За соснiкам, дзе стаяла вёска, усё было заслана дымам, як i ў кутку на пасецы пад Пагуркам, дзе расло жыта.

З зямлi ўсюды iшоў клубамi дым, буры i цяжкi, як дзёгаць; яго, здавалася, не браў i вецер. Дым iшоў высака ўгару - уровень з соснiкам, бялеў, тады яго гнуў да зямлi вецер i гнаў дарогай да ям на жыта...

Алёша ўбачыў, як вецер з дымам гонiць iскры, маленькiя, дробныя, што пясок, - падымае ўгару i сыпле тады на зямлю, як сее. Па зямлi ў тым месцы бегаў агонь. Агонь быў белы, як сонца, i ад яго калола ў вочы; здавалася яшчэ, што iскры лятуць усё роўна як з-пад зямлi...

Запахла гарэлай бульбай i сырой глiнай. Зарваў быў вецер, i тады ўсё заслаў дым - нiчога не пазнаць...

Алёша падбег да самых ям - да дарогi. Ямы былi старыя - асыпалiся, аб'ехалi... На жоўтым пяску на дне ў iх расла трава...

Перабегшы дарогу, ён быў аглянуўся: у кутку над лесам, недзе над Дзвiнасой, у небе вiселi чорныя, што вуголле, самалёты, як i ўчора надвечар... Там несцiхана грукала - усё роўна як грымеў гром.

Тады Алёша адразу пазнаў сосны ля фермы на дзядзiнцы. Яны раслi ля дарогi, што вяла з вёскi да ям... Вялiкiя, вышэй лесу, таўстыя, не ашчапiць i ўтраiх рукамi, падсечаныя тапарамi, у ямах i ў дуплах, дзве старыя сасны здаўна стаялi ў канцы вёскi, дзе некалi былi могiлкi...

На большую былi ўсцягнулi барану для бацяноў, даўна, Алёша не помнiць калi, вялiкую, мусiць, нечую з гумна. Бацяны яе не зачапiлi; яна ляжала ўгары на сасне - белая, выгарала на сонцы, нагнулася краямi ўнiз, як пераламаная... Баялiся, каб яна не звалiлася на галаву. Алёша пазнаў барану - згледзеў здалёку...

Тады ён згледзеў вулiцу... Белая ад пяску, яна iшла вёскай, як дарога ў полi...

У яго затраслiся ногi...

Ён пазнаў яшчэ, што стаiць ля Боганчыкавага плота на дзядзiнцы. Плот абгарэў - быў ля самага хлева - пачарнела жэрдзе. Агонь гнала з двара па зямлi, i ля плота выкацiла сухую, прыбiтую нагамi траву. Вецер сагнаў з яе чорны попел, i ля самай зямлi з пяску было вiдаць белае карэнне...

Пасля ён падумаў, што Юзюк недзе на Палiку... Юзюк астаўся жыць...

Над соснамi далёка-далёка ўгары краталiся воблакi - адно над адным цяжкiя, белыя, што гурбы, i, здавалася, халодныя; нiжэй iх вiселi чорныя, што зямля, з жоўтымi краямi тулягi: паўзлi ў другi бок, за раку - за Дальву...

1967