Учебник белорусского языка

Ў адным сяле (не важна — дзе)
Хадзіў Баран у чарадзе.
Разумных Бараноў наогул жа нямнога,
А гэты дык дурней дурнога —
Не пазнае сваіх варот:
Відаць, што галава слабая.
А лоб дык вось наадварот —
Такога не страчаў ніколі лба я:
Калі няма разумніка другога,
Пабіцца каб удвух,
Дык ён разгоніцца ды ў сцену — бух!
У іншага дык выскачыў бы й дух.
А ён — нічога.
І вось за дурасць гэту
Яго вучоным раз празвалі нейк на смех,
А каб двара не перабег,
На шыю прывязалі мету:
— Вось, — кажуць, — і дыплом табе.
Што гэта за «дыплом», Баран — ні «мя», ні «бэ»,
Аднак жа перад Кошкаю пачаў ён ганарыцца:
— А што ж ты думала, сястрыца!
Хіба мне пахваліцца няма чым?
Дыплом я заслужыў, здаецца ж, галавою.
І не раўнуйся ты са мною.
— Аб гэтым лепей памаўчы, —
Сказала яму Кошка. —
Каб ты быў разумнейшы трошка
Ды розумам раскінуць мог авечым,
То ўбачыў бы, што ганарыцца нечым,
Бо заслужыў ты свой дыплом
Не галавой, а лбом.

- —

Другі баран — ні «бэ», ні «мя»,
А любіць гучнае імя.

(К. Крапіва)

Лексический комментарий к тексту

чарада — стадо, отара

наогул — вообще

наадварот — наоборот

страчаць, чаще сустракаць — встречать

ніколі — никогда

іншы — другой, иной

нейк, чаще неяк — как-то раз

ганарыцца — хвастаться, кичиться, гордиться

хіба — разве

раўнавацца — сравниваться

лепей — лучше

трошка, чаще трошкі — чуть-чуть

убачыць— увидеть

бо — ибо, так как

гучны — звучный, громкий

Упражнения

1. Измените слова или подберите родственные таким образом, чтобы [г], [к], [х] чередовались с [ж], [ч], [ш].

Воўк, гарох, страх, луг, рака, страха, верх, мурог, рука, дарога, дрогнуць, мокнуць, суха, крык, друг, бог, блыха, нага, бераг, мех, дапамагаць, мяккі, лёгкі, снег, смех, крок, грэх, навука, павук, цягнуць, сук, бок, лук, сяку, ліхі, лгаць, імгла.

2. Измените слова по следующему образцу: купчыха — пры купчысе; луг — у лузе, на лузе.

Гарох, знявага, кніга, квактуха, коска, пацеха, світка, вяроўка, цукерка, будаўнік, эпоха, абляпіха, карчага, павага, клетка, немка, мачыха, круг, бочка, плаха, прага, біклага, верх, блыха, паверх, тайга, ватага, адліга, развага, чарапаха, нітка, страх, пілотка, хмарка, пляцоўка, галка, зайчыха, ваўчыха, вольха, заяўка, вяроўка, унучка, леснічыха, ткачыха, увага.

3. Измените слова по следующему образцу: любіць — люблю, карміць — кармлю.

Рабіць, адмовіць, ажывіць, гнявіць, вытравіць, залавіць, надавіць, скрывавіць, спавіць, прыгубіць, вызубіць, забіць, вабіць, паслабіць, прабіць, разбамбіць, атлуміць, звдыміць, дакарміць, перазнаёміць, спляміць, калыміць, падкузьміць, эканоміць, купіць, запіць, пакпіць, уступіць, прыляпіць, выпіць, засляпіць, паграфіць, адграфіць, здрэйфіць, рыфіць.

4. Измените слова по следующему образцу: стукацець — стукачу, зарасціць — зарашчу.

Залепятаць, трапятаць, узлятаць, шчабятаць, замармытаць, пакрахтаць, квахтаць, асвістаць, дасмактаць, закрактаць, застукацець, бразгацець, паскакаць, прабразгатаць, рагатаць, пабалбатаць, абхваціць, звінаваціць, загаціць, скаціць, пералапаціць, растраціць, адвінціць, замаркоціць, спярэсцщь, адчысціць, акруціць, рассакрэціць, расквяціць, засвяціць.

5. Спишите, вставляя пропущенные буквы л или ў.

Во… к, по…ны, жа…ток, то…сты, шо…к, до…гі, га…ка, сто…, жа…иа, ва…калак, та…шчыня, Та…стой, кубе…, да…жыня, па…тара, ка…нер, аро…, іго…ка, гарэ…ка, да…, до…, быва…, купі…, спалоха…ся, спыні…шыся, во…на, по…нач, по…дзень, абмы…ся, ві…кі, узя…, пайшо…, сказа…, ма…чаць, жо…ць, прама…ча…, па… круг, Міко…ка, по…ны.

6. Вставьте, где необходимо, пропущенную согласную букву.

Поз…ні, абвес…ны, кампос… ны, со…нца, пачэс…ны, іс…наваць, сэр…ца, кантрас…ны, балас…ны, выяз…ны, бязлітас…на, помс…лівы, капус…ны, карыс…ны, аванпос…ны, свіс…нуць, фарпос…ны.

7. Спишите, вставляя, где нужно, пропущенные буквы.