Учебник белорусского языка

7. Названия более крупных чисел. Это—тысяча, мільён, мільярд, трыльён и т. д. Они являются существительными и изменяются по падежам в единственном и множественном числе в соответствии с их грамматическим родом.

Все эти имена выступают в составных наименованиях чисел. Компоненты в подобных наименованиях чисел выступают в различных падежах обязательно согласованно каждый в своей соответственной форме: з дзвюх тысяч пяцісот шасцідзесяці трох; за дзвюма тысячамі пяцістамі шасцюдзесяццю трыма и т. д. Попробуйте сами: 7532, 11991, 446…

Это все должно быть привычной нормой речи.

ИЗ НАРОДНЫХ ПРИМЕТ И ПРЕДСКАЗАНИЙ

Калі вецер дзьме з усходу ці поўначы, распагодзіцца.

Звонкае рэха ўвечары — на пагоду.

Павук рамантуе павучыну — на пагоду.

Калі сонца заходзіць за хмару і не выгляне перад заходам — на пагоду, а азірнецца — заўтра дождж.

Калі ранішні туман пасцелецца долам, будзе пагода, а калі паднімецца ўгору — пойдзе дождж.

На дождж — сабака есць траву, кот качаецца, пахнуць моцна кветкі, вецер кідае дым то сюд, то туд і сцеле па зямлі.

Калі дождж пойдзе ў раніцы і да паўдня не перастане, будзе пляскаць тры дні, а як пачне пад вечар, будзе ліць суткі, а бывае, што і трыднёўку.

Як месяц у кругу (надзене рабінавую або лі сіную шапку), на трэці дзень будзе вецер і дождж (снег), а калі абвядзецца колам, дык у тую ж ноч.

Як лі ст увосень кладзецца ніжнім бокам уверх — зіма будзе цяжкая.

Гусі ляцяць у вырай нізка — ранняя зіма, высока — позняя.

У дубовых яблычках на Пакровы больш мух, а не чарвякоў — на марозную і бясснежную зіму.

Якая пагода на Пакровы, такая будзе зіма. Калі у гэты дзень вецер з паўночнага альбо з усходняга боку — будзе халодная, марозная і сухая зіма, а калі увесь дзень цёплая пагода і вецер вее з по ў дня, зіма будзе лёгкая і сухая, калі ж ідзе дождж, будзе цёплая і мокрая. Дождж з паўночным ветрам паказвае на тое, што зіма будзе дажджлівая і снежная, з частымі мяцеліцамі.

Калі на Куццю снег або густая шэрань на дрэвах, будзе пад восень ураджай на грыбы.

Калі заяц увосень тлусты — цяжкая зіма.

ТЕКСТ

Соль

(Урывак)

Да ўно няма ужо каля іхніх Лагоў лесу. Павыразалі, павысякалі… Як правялі ў тутэйшыя мясціны чыгунку, так і паехаў па рэйках невядома куды лес. Спачатку пан прадаваў яго цэлымі гектарамі, потым пасля рэвалюцыі адганялі лес далей ад вёскі самі людзі. Людзям трэба было поле. I яны церабілі хмызняк, карчавалі пні, палілі ламачча. Дзе забалочана было, мокра — капалі канавы, апляталі іх лазою, каб не заплывалі. Лес пакорліва адступаў, большаў і большаў абсяг вакол вёскі. Потым былі пабудавалі ў мястэчку лесапілку, завод, прамкамбінат. Лесу штогод трэба было уга колькі. Цяпер яго пляжылі не толькі рабочыя, але і калгаснікі — штозіму калгас атрымліваў разнарадку, колькі ён абавязаны нарыхтаваць кубаметраў драўн іны дзяржаве. Яшчэ далей адступіўся ад вёскі лес…

Што гаварыць ужо пра вайну. Людзей ані не шкадавалі, а лесу і пагатоў…

Вайна спапяліла сёлы, разбурыла гарады. I на усё зноў трэба быў лес — аднаўляць шахты, ставіць хаты, укопваць тэлеграфныя слупы, лажыць пад рэйкі шпалы… Чугрэі, студабекеры, а потым і МАЗы цягнулі, валаклі дзень і ноч бярвенне на станцыю. Дрэвы пляжылі ужо не звычайнымі п іламі, а электрычнымі…

Лагі з лясное вёскі сталі неўпрыкмет палявою.

Каб прывезці воз дроў, трэба трасціся на калёсах вёрст пятнаццаць. Скажы, што некалі лес быў зусім побач, каля самай вёскі, — не павераць. Няма ужо і тых брадоў, балацявін, альсоў і беляў, што сустракаліся ледзь не на кожным кіламетры. Шыр, прастор — вокам не ахапіць!

(Б.Сачанка)

Лексический комментарий к приметам, предсказаниям и тексту

рэха — эхо

увечары — вечером

рамантаваць — ремонтировать

хмара — туча

азірнуцца — оглянуться

долам — низом

моцна — сильно

кветка — цветок

сюд-туд — туда-сюда

ураніцы — утром

пляскаць — хлестать

трыднёўка — трехдневна, три дня

абвесціся — очертиться

колам — кругом, колесом

класціся — ложиться

вьірай — теплые края, куда летят птицы на зиму

Пакровы— 14 октября

альбо, або — или

мяцеліца — метель

Куцця — первый день Рождества

шэрань — иней

тлусты — жирный

тутэйшы — местный; здесь: эти, вот эти

чыгунка — железная дорога

спачатку — сначала

вёска — деревня

трэба — нужно

церабіць — высекать, вырубать

хмызняк — кустарник

ламачча — лом

заплываць— затягиваться, заноситься илом

большаць — делаться больше, большим

абсяг — простор

мястэчка — местечко (городской поселок)

штогод — ежегодно

уга — ох, ой

пляжыць — уничтожать

Упражнения