Учебник белорусского языка

Только формы мужского склонения с окончанием прилагательных имеют отрицательные местоимения н іхто — никто, нішто — ничто, неопределенные нехта — кто-то, нешта — что-то, нечто:

Р. п. — н ікога, нічога, некага, нечага и т. д.

Неопределенное местоимение некалькі — несколько имеет только формы множественного числа.

Не изменяются относительно-вопросительное местоимение колькі — сколько и отрицательное н іколькі — нисколько. Но их, так сказать, за это можно и не относить к местоимениям, а считать наречиями.

ПОЖЕЛАНИЯ

Хлеб ды соль! Смачна есці! Сыці вам! — Пожелания приятного аппетита.

Спору ў працы! — Пожелание успехов в труде.

Спажывайце на здароўе! — Пользуйтесь на здоровье!

Ручніком (калясом) дарога! У добры час! — Счастливого пути!

Шчасця-долі і ўсяго уволю!

Каб дзяды не ведалі бяды, а унукі — мукі!

Каб мае мыслі ды напраўду выйшлі!

Ешце, госцейкі: без сала куса няма жыцця у беларуса!

Ешце сала, каб душа плясала!

Госць, не дзьміся. Еш, што ў місе! Чым дабру заставацца, лепей жыватом качацца! Ешце, ужывайце, толькі ў кішэні не хавайце!

Дзякуем, на смачны кусок знойдзем куток! Сказана ж: наш Васіль на работу не мае сіл, а на клёцкі ў малацэ — за чацвярых валачэ! Чэрава не дзерава — раздасца! Усе падкі на рэчы сладкі!

Спачатку, госцейкі, паўторым, а потым і пагаворым! Але п іце ў меру, каб трапіць у дзверы! Галоўка у нас не баліць, чым чарку наліць!

Дай, Божа, штолета гэта! Падаўжы Бог веку добраму чалавеку! Дай вам Бог здароўя! Здарова знасіць і на другое зарабіць!

ТЕКСТ

Але найболей цікава расказаў дзяк, як людзі саграшылі і як Бог караў іх за гэта.

— Паслухаў Адам сваю жонку, з'еў яблыка з забароненага дрэва. А як з'еў, дык адразу пазнаў, што зрабіў брыдка… Нядобра яму зрабілася, і першы раз аблаяў Еву як мае быць. А тая маўчыць — ну, што ты возьмеш з бабы? Кінуў Адам Еву і пайшоў у дубы. Лёг пад дубам і маўчыць. Аж чуе — Бог па Раі ходзіць. Сорамна Адаму Богу у вочы зірнуць. Ляжыць, не ўстае. Чуе — Бог з Еваю гамоніць.

«Дзе, дзе твой Адам?»

Апусціла вочы Ева, маўчыць.

«Чаго ты маўчыш? Дзе, кажу, Адам?»

«Не ведаю».

«Як не ведаю? А хто ж павінен ведаць? — Глядзіць на яе Бог строга. — Гэта, кажа, мая мілая, з цябе свет гарыць! Я ўсё бачу і ведаю. Пачакай, кажа, я з табой яшчэ пагавару! Пайду толькі таго лайдака пашукаю. Як мяне — дык не хачу слухаць, а жонку дык паслухаў!»

Чуе ўсё гэта Адам. Страшна яму. Стаіўся за дубам і ані чхне. Прайшоў Бог так і гэтак, глядзіць — няма Адама. Дзе ж ён, кажа, падзеўся? Давай яго клікаць.

«Адам!»

Адам — ані гу-гу.

«Адам!» — яшчэ мацней гукае Бог.

А той Адам і галаву прыгнуў. Бог то ведае, дзе Адам, але хоча, каб ён хоць трохі пакаяўся і сам папрасіў, каб дараваць яму грэх.

«Адам, дзе ты?»

Не падае Адам голасу.

Тут дзяк уваходзіць у ролю ўгневанага Бога і прыпісвае яму свае ўласцівасці.

— Угневаўся Бог ды як крыкне: «Адам, трасца тваёй галаве, дзе ты, гад?!»

Бачыць Адам, што нідзе тут не дзенешся, — вылазіць з-пад дуба.

«Нашто ты е ў тое, што я табе не дазволіў?»

Замест таго, каб пакаяцца, Адам пачаў апраўдвацца:

«Жонка, якую ты мне ўсватаў, дала мне, і я з 'еў».

Паклікаў Бог Еву.

«Нашто ты давала Адаму забароненыя плады?»

«Мяне спакусіў д'ябал, угаварыў мяне».

Паглядзеў на іх Бог, патрос галавою.

«Ты, Ева, будзеш у болях раджаць дзяцей, а муж твой будзе гаспадар над табою. А ты, Адам, не забывай, што зроблены ты з зямлі і у зямлю зноў пойдзеш. Праклята зямля з-за цябе. Будзеш ты працаваць многа, а карысці мець мала, бо не паслухаў Бога». I павыганяў іх Бог вон з Раю.

(Я. Колас)

Лексический комментарий к пожеланиям и тексту

спажываць — использовать

ручнік, ручнічок — полотенце

час — время

ведаць — знать

каб — чтобы

дзьмуцца — дуться

лепей — лучше

кішэнь — карман

дзякаваць — благодарить

смачны — вкусный

чэрава — живот, брюхо

рэч — вещь

спачатку — сначала

трапіць — попасть

цікава — интересно

забаронены — запрещенный

брыдка — отвратительно

аблаяць — обругать

кінуць — бросить

аж — и вот

сорамна — стыдно

зірнуць — посмотреть, глянуть

гаманіць — разговаривать

павінен — должен

свет — мир: свет гарыць (з каго) — все проделки начинаются (с кого)

пачакаць — обождать

лайдак — лежебока

шукаць — искать

чхнуць — чихнуть: ані чхне — ни звука не подаст

клікаць — звать

мацней — сильнее

гукаць — звать

уласцівасць — свойство

трасца — болезнь: трасца тваёй галаве — проклятие

нашто — зачем

дазволіць — разрешить

замест — вместо

усватаць — всучить

спакусіць — искусить

зроблены — сделан

карысць — польза

Упражнения

1. Замените в примерах стоящие в скобках местоимения русского языка необходимыми по смыслу предложений местоимениями белорусского языка в нужной грамматической форме (для самопроверки они даны в конце упражнения в порядке следования предложений)