Закрываўленае сонца

Здавалася, што нехта падняў гаць i хлынуў акiян мiлагучных, аздобленых прывабнымi адценямi пахвальных эпiтэтаў. Усё гэта пра таго з тупым, ледзяным зрокам, ад якога холадам нясло, што абыякава паказелiў на залю пазбаўленыя жыцьця вочы. Камiсар пыхцеў, мяняўся ў твары, пялiўся, як жаба на корч, каб перадаць усе вялiчынi характару, дабрату сэрца й цярпеньнi крамлёўскага гiганта. У гэных хваласьпевах ягоных, насычаных шчырасьцю й пераканальнасьцю, была такая моц эмацыянальнае сугэстыi, што магла-б зьбянтэжыць найбольш зацьвярдзелага скептыка. Грамада слухала, быццам заварожаная. На камiсаравым лбе выступiў пот. Сам ён так рашчулiўся тым, што апавядаў, што ў вачох ягоных сьлёзы паказалiся. Ад няспыннага мора слоў цi не перасох голас. Афiцэр колькi разоў спыняўся, горла прачысьцiць намагаўся. Ён нагнуўся й нешта Косьцiку сказаў. Той паклiкаў да сябе нехлямяжага Пятуха, якому перадаў, што камiсар вады хоча. Заля ажыла. Ягодка-Аўдоля спанатрыла важнасьць Пятуховага заданьня й адразу перадал гэта Аксенi, каторая шмыгнула зь Пятухом у сенцы. Ля парогу расступiлiся й за хвiлiну зь сяней паказалася Аксеня са шклянкай вады, а за ёй чыкiльгаў Сымон Пятух.

Камiсар выпiў ваду за тры глыткi, сядзеў i выцiраў насаткай пот з твару, дый зноў нешта паўголасам сказаў Сабакевiчу. Ромкаў гаспадар устаў.

— Таварышчы, мы сiчас праслухалi очынь iнцярэсную рэч таварышча Маршалкава i благадарым яму за гэта. Мы цяперака знаiм пра нашага вялiкага важдзя таварышча Сталiна i яго заботы аб нас. I мы далжны, па маяму мненiю, паслаць благадарсьцвiнная пiсьмо савецкаму правiцельству за наша асвабаждзеньня й паслаць тожа благадарсьцвiнная пiсьмо лiчна таварышчу Iёсiпу Вiсарыенавiчу Сталiну…

Гэтым разам воплескi пачалiся ад Пятуха. Скваплiва падтрыманыя бальшавiкамi, яны завялi й рассыпалiся мiж сялян. Пасьля камiсаравай гутаркi, хто мог пярэчыць Косьцiкавай прапанове? Сабакевiч прачытаў зьмест лiста чырвонаму дыктатару, якi зноў-жа рэдкiмi вялымi воплескамi быў «энтузiястычна» прыняты.

Хоць гэным часам вялiкая задуха поўнiла залю, нiхто не манiўся на двор iсьцi. Цi нi чакалi самага найцiкавейшага. I чакаць доўга не давялося. Косьцiк папрасiў спынiць на залi гамонкi.

— Цяпер таварышч Маршалкаў будзiць гатоў атвецiць, есьлi ў каго ёсьць якiя вапросы.

Адразу паднялася Вульляна.

— Я-бы от хацела ведаць калi гэта мае сыны-галубкi з вайны вернуцца. Вайна-ж ужо мусiць скончылася й вы, паночак, можа скажаце…

Вульляна кутом хусьцiнкi выцiрала сьлёзы, што ў вочы наплылi. Слова «паночак» выклiкала сьмех.

— Гэта-ж даруйце, таварыш камiсар, цi як вас зваць… Гэта язык мой так па прывычцы…

— Нiчога, гражданка, нiчога, — усьмiхнуўся афiцэр.

— Дык як гэта, цi маглi-б вы сказаць? — насядала Вульляна.

— Вашых сыноў белапалякi змабiлiзавалi?

— Ага. Дый ня толька маiх, алi ўсiх зь вёскi.

У голасе жанчыны адчувалася трывога ня толькi за сваiх, але за ўсю вёску. Камiсар не сьпяшаўся. Ён паволi агледзiў прысутных. У шматлiкiх вачох прачытаў вялiкую цiкавасьць.

— Як вам ведама, сыноў вашых, братоў, мужоў i бацькоў забралi польскiя памешчыкi, асаднiкi й розная буржуазiя, каб яны пралiвалi за iх сваю кроў, каб ваявалi за iнтарэсы чужыя для сялян i рабочых, каб мець пушачнае мяса для вайны, якую яны самi-ж, значыцца белапольская буржуазiя, распачалi. Яны, канешне, груба памылiлiся й вайну прайгралi. Як пэўне вам таксама ведама, Савецкi Саюз мае дагавор дружбы зь Вялiкай Германiяй. З гэтага выходзiць, што Савецкi Саюз i лiчна Iосiф Вiсарыёнавiч Сталiн ня толькi пастараюцца вярнуць дамоў вашых змабiлiзаваных землякоў у найкарацейшы срок, але й тое, што наш саюзьнiк — Вялiкая Германiя — пойдзе нам на руку. Гэта адносiцца тых з вашых, каторыя папалiся ў плен да германцаў. Калi-ж iдзе пра тых, што злажылi аружжа нашай Чырвонай Армii, тут дзела выглядае яшчэ лепш. Iх распусьцяць дамоў неадкладна. I ў адным, i ў другiм выпадку — магу вас запэўнiць — сам таварышч Сталiн паклапоцiцца, каб землякi вашы скора дамоў вярнулiся.

— А як-бы гэта, таварыш камiсар, каб даведацца дзе яны цяпер? — зноў пыталася Вульляна. — Можа-б вы памаглi?

— Гэта можна, — згадзiўся бальшавiк. На твары ягоным зьявiлася наiўная дзiцячая ўсьмешка, што быццам гаварыла: "Ну што-ж ты, баба, ня ведаеш, як гэта лёгка? Вунь узяў ды сьвiснуў i ўжо гатова, сыны-галубкi твае заўтра дома будуць."

— Да, гэта можна, — паўтарыў Маршалкаў. — Зрабiце сьпiс усiх мабiлiзаваных i перадайце мне лiчна ў рукi, а я ўжо аб гэтым паклапачуся.

Ня толькi Вульляна, але шмат iншых лiтоўскiх з палёгкай уздыхнула пасьля такога важнага адказу ад гэткага высокага бальшавiцкага начальнiка. Цi ў ваднэй галаве пажадальныя мроi ўзялiся ўжо маляваць вобразы мiлых блiзкiх сустрэчаў.

Устаў Захарук, пакруцiў свой рыжы вус, зiрнуў на бакi й тады зьвярнуўся да новае ўлады.

— Як гэта, таварыш камiсар, скажыце нам, цяперака новыя парадкi будуць? Найболi нас цiкавiць зiмля. Хто маiць мала зямлi, дык цi яму дадуць яшчо болi, цi не? Адным словам, так сказаць, якая цяперака гаспадарка пачнецца?

— Вы гэта па зямельнаму пытаньню?

— Ага.