Закрываўленае сонца

У некаторых вясковых хатах новае жыцьцё пачалося. Зусiм немалая перамена выразна вонкава ператварыла фармальнага старшыню камбеду. Цяпер Сымон Пятух непаваротлiва ацялюгваўся ў блiскучым сiнiм панскiм сурдуце, каторы, казалi, у асаднiка Лазоўскага сьцягнуў, у ботах з блiскучымi халявамi, прыгожых зялёных галiфэ портках, навет гальштук пару разоў прычапiць манiўся. Нябрыты й карэлы, як i раней, ён быццам стаўся навочным узорам тэй вядомай прыказкi: "з мужыка пан такi, як з гною куля". Лiтоўскiя хутка падгледзiлi, што ня зводзiлiся цяпер у Сымона маскоўскiя рублi й чэрвонцы, што пагладзеў ягоны жывот i твар, што ямчэй i больш адважна ў карцёжкi сьцёбаў. З горадзенскай махоркi на савецкiя карашкi перакiнуўся. Ня звычайныя, простыя, як раней, цыбукi, а хлёсткiя "казiныя ножкi" круцiў. Цi раз плявузгаў, што гатовых папяросаў уволю мог мець, але вялiчынёй не падходзiлi.

— Ну што-ж… разоў пяць пасасеш дый канец. А я-ж, самi во знаiця, як закапцiць дык каб закапцiць…

Павесялела ў Макатунiшынай хаце. Было ўволю й мукi, i бульбы, i мяса, i вопраткi. Мо спрычынiлася да гэтага й наглая страта Параскi. Як-нiяк, гэта бедная, Богам крыўджаная сям'я ў людзей на воку была. Мо таму й ня помсьцiўся Дунi за тую лупцоўку перад брамай на гасьцiнцы запраўдны рухавiк камбеду Лявон Шпунт. Лiтоўскiя чакалi нечага. Ня з тых выводзiўся Лявон, што крыўды дароўвалi. Але мусiць i Лявон i Косьцiк у забойстве Параскi вiнаватымi чулiся. Як-бы там нi было, а факт стаўся вiдавочным, што з тых багатых крынiцаў, адкуль цяпер рассыпалiся й на бакi пры рабаўнiчых налётах плёхала, чэрпалi вёдрамi цi прыгоршчамi й самыя найбяднейшыя, у тым лiку й Макатунiшкi.

Пры спажываньнi «награбленага» расла ў сэрцах сумленных бедных людзей удзячнасьць новай уладзе. Ня скупiлiся на пахвалы й мяркавалi, што цяпер запраўды тыя ненавiсныя гацi ў непраглядным лапцюжным балоце зь месца зрушылiся й пачне жыцьцё чыстай крынiцай бурлiць.

Адно больш цьвярозыя й разважлiвыя новым ладам зьбянтэжылiся, галовамi кiвалi й на словы сккупiлiся. Дзед Якуб, каторы вачмi праводзiў цi адну камбедаўскую, наладаваную дабром хурманку на вулiцы, зусiм адкрыта перасьцярогу выказаў: — Ну добра цяперака… нiхай пажывуць, паласуюцца. I м-жа трэба. Галадранцы, век куску хлеба рады былi. Алi што браць будуць, як гэта скончыцца? Тады каго абiраць будуць?

А сыну Васiлю, што сталярскiм рамяслом у свей няспорнай гаспадарцы дзiркi затыкаў, дзед раiў: — Ты, Васiль, на чужое нi ляцi. Старой праўды нiхто ня зьменiць, а праўда тая кажыць, што чужое бокам вылiзiць. Што лёгка прыплывець, тое лёгка й сплывець. Няхай сабе гэныя панкi, каб iх макарэц, i абiралi нас. Нiхай сабе цяперака i iх абскубуць… ёсьцiка каго… алi дармавiзна нiзароблiная толька шкоду чалавеку робiць. Помнi, што толька тое добра спажываць цi шанаваць будзеш, каторае сваiм мазалём заробiш.

Паслухаў сын бацькавых парадаў i не пайшоў у камбед, хоць i спанукалi яго.

Людзi на дзедаву перасьцярогу адказвалi: — Чаго ты, дзед, бядуiш? Як тую зямлю падзелюць, ды пасеюць i пасадзюць i ўсiм уволю будзiць…

Кiваў дзед галавой, неразборлiва пад носам гудзеў, або самасеечным дымам пярхiкаў. I хто мог тады падазраваць, якой вялiкай дзедава перасьцярога была.

Тыя, што назiраць умелi, вялiкiя кантрасты навокал спасьцераглi. Савецкая «салдатня» пэрыядычна й настырлiва ўводзiла ўсiм у вушы пра вялiкае шчасьце, прост-напраст зямны рай на тым баку. Калгасы й саўгасы сама дасканалымi iнстытуцыямi на зямлi сталiся, улада рабочым i сялянам належала, усе ўсяго ўволю мелi, галiта дрэнным няслаўным успамiнам сталася. Пра ўсiх i ўсё клапацiўся наймудрэйшы й найгэнiяльнейшы "настаўнiк i бацька ўсiх народаў". Адылi апавяданьнi тыя пра райскi дабрабыт былi нагэтулькi на "адзiн капыл шытыя", так усё цюцелька ў цюцельку да сябе падобныя, што хiба апошнi дурань гэта ўсё за добрую манэту ўзяў-бы.

У гарадох i мястэчках бальшавiцкая «салдатня» — гэтак папулярна называлi чужынцаў, - неўзабаве ўсе крамы пачысьцiла. На рынку сялянскае дабро аграмадны спрос мела, а ад чырвонцаў у тэй «салдатнi» кiшэнi трашчэлi. Ля "сяльпоў" i "гарпоў" кiлямэтравыя чэргi за хлебам, сольлю, нафтай i цукрам стаялi. Зусiм у новым значэньнi атаўбавалася слова «даюць» i выцiснула нармальна ўжыванае «прадаюць».

Разважлiвы й асьцярожны беларускi селянiн цi мяшчанiн параўноўваў апавяданьнi пра «рай» з нагляднымi фактамi, ды зь няскрыванай iронiяй пытаўся: — Калi-ж ў вас такi рай тамака, дык чаго-ж вы, як шараньча, на нашу бяду налятаеце? Эгэ, мусiць дрэнь тамака ў вас…