Ad Lucilium Epistulae Morales

[15]Peregrinatio notitiam dabit gentium, novas tibi montium formas ostendet, invisitata spatia camporum et inriguas perennibus aquis valles, alicuius fluminis sub observatione naturam, sive ut Nilus aestivo incremento tumet, sive ut Tigris eripitur ex oculis et acto per occulta cursu integrae magnitudini redditur, sive ut Maeander, poetarum omnium exercitati et ludus, implicatur crebris anfractibus et saepe in vicinum alveo suo admotus, antequam sibi influat, flectitur; ceterum neque meliorem faciet neque saniorem.

[16]Inter studia versandum est et inter auctores sapientiae, ut quaesita discamus, nondum inventa quaeramus; sic eximendus animus ex miserrima servitute in libertatem adseritur. Quamdiu quidem nesciens, quid fugiendum quid petendum, quid necessarium quid supervacuum, quid iustum quid iniustum[v3.n.200.1] sit, non erit hoc peregrinari, sed errare.

[17]Nullam[v3.n.200.2] tibi opem feret iste discursus, peregrinaris enim cum adfectibus tuis et mala te tua sequuntur. Utinam quidem sequerentur. Longius abessent; nunc fers illa, non ducis. Itaque ubique te premunt et paribus incommodis urunt.[v3.n.200.3] Medicina aegro, non regio, quaerenda est.

[18]Fregit aliquis crus aut extorsit articulum: non vehiculum navemque conscendit, sed advocat medicum, ut fracta pars iungatur, ut luxata in locum reponatur. Quid ergo ? Animum tot locis fractum et extortum credis locorum mutatione posse sanari ? Maius est istud malum, quam ut gestatione curetur.

[19]Peregrinatio non facit medicum, non oratorem, nulla ars loco discitur.

Quid ergo ? Sapientia, ars[v3.n.200.4] omnium maxima, in itinere colligitur ? Nullum est, mihi crede, iter, quod te[v3.n.200.5] extra cupiditates, extra iras, extra metus sistat; aut si quod esset, agmine facto gens illuc humana pergeret. Tamdiu ista urguebunt mala macerabuntque per terras ac maria vagum, quamdiu malorum gestaveris causas.

[20]Fugam tibi non prodesse miraris ? Tecum sunt, quae fugis. Te igitur emenda, onera tibi detrahe et demenda[v3.n.202.1] desideria intra salutarem[v3.n.202.2] modum contine. Omnem ex animo erade nequitiam. Si vis peregrinationes habere iucundas, comitem tuum sana. Haerebit tibi avaritia, quamdiu avaro sordidoque convixeris; haerebit tumor,[v3.n.202.3] quamdiu superbo conversaberis. Numquam saevitiam in tortoris contubernio pones. Incendent libidines tuas adulterorum sodalicia.

[21]Si velis vitiis exui, longe a vitiorum exemplis recedendum est. Avarus, corruptor, saevus, fraudulentus, multum nocituri, si prope a te fuissent, intra te sunt.

Ad meliores transi: cum Catonibus vive, cum Laelio, cum Tuberone. Quod si convivere etiam Graecis iuvat, cum Socrate, cum Zenone versare; alter te docebit mori, si necesse erit, alter, antequam necesse erit. vive cum Chrysippo, cum Posidonio: hi tibi tradent humanorum divinorumque notitiam, hi iubebunt in opere esse nec tantum scite loqui et in oblectationem audientium verba iactare, sed animum indurare et adversus minas erigere.

[22]Unus est enim huius vitae fluctuantis et turbidae portus eventura contemnere, stare fidenter ac paratum[v3.n.202.4] tela fortunae adverso pectore excipere, non latitantem nec tergiversantem.

[23]Magnanimos nos natura produxit et ut quibusdam animalibus ferum dedit, quibusdam subdolum, quibusdam pavidum, ita nobis gloriosum et excelsum spiritum, quaerentem ubi honestissime, non ubi tutissime vivat, simillimum mundo, quem quantum mortalium passibus[v3.n.204.1] licet, sequitur aemulaturque. Profert se, laudari et aspici credit. Dominus[v3.n.204.2] omnium est, supra omnia est;

[24] itaque nulli se rei summittat, nihil illi videatur grave, nihil quod virum incurvet.

Terribiles visu formae letumque labosque;

minime quidem, si quis rectis oculis intueri illa possit et tenebras perrumpere. Multa per noctem habita terrori dies vertit ad risum. " Terribiles visu formae letumque labosque ": egregie vergilius noster non[v3.n.204.3] re dixit terribiles esse, sed visu, id est videri, non esse.[v3.n.204.4] Quid, inquam, in" istis est tam formidabile quam fama vulgavit ?

[25]Quid est, obsecro te, Lucili, cur timeat laborem vir, mortem homo ? Totiens mihi occurrunt isti, qui non putant fieri posse quicquid facere non possunt, et aiunt nos loqui maiora quam quae humana natura sustineat.

[26]At quanto ego de illis melius existimo ! Ipsi quoque haec possunt facere, sed nolunt. Denique quem umquam ista destituere temptantem ? Cui non faciliora apparuere in actu ? Non quia difficilia sunt, non audemus, sed quia non audemus, difficilia sunt.