Адкуль наш род

Побач з цэрквамі будавалі манастыры. Там жылі манахі і манашкі — людзі, якія адмовіліся ад зямных клопатаў, каб служыць Богу. Але яны не толькі маліліся. Пры манастырах былі  школы. Манахі і манашкі збіралі і перапісвалі кнігі, лекавалі хворых.

Першаю манашкай на Беларусі стала Рагнеда. Калі чалавек ішоў у манастыр, яму давалі новае імя. Рагнеду назвалі Настассяй.

А што здарылася з яе сынам Ізяславам, які некалі выратаваў маці ад смерці?

Пра гэта пойдзе гаворка ў наступным апавяданні.

Пытанні і заданні

1. Што такое летапіс?

2. Чаму Полацак называюць бацькам беларускіх гарадоў? Які іншы горад можа параўнацца з ім сваім узростам?

3. Паспрабуй намаляваць старажытны Полацак.

4. Чаму нашыя продкі казалі, што дно ў Дзвіны залатое, а берагі срэбныя?

5. Як называлася першая беларуская дзяржава? Як звалі яе першага князя?

6. Чаму вяселле Уладзіміра і Рагнеды людзі назвалі крывавым?

7. Раскажы, як Рагнеда з сынам вярнуліся на радзіму.

8. У якім горадзе жыла Рагнеда пасля вяртання з Кіева? Дзе знаходзіцца гэты горад?

9. Як называлася новая вера нашых продкаў? Што яна прынесла старажытным беларусам?

10. Што такое манастыр? Раскажы, як жылі манахі і манашкі.

11. Чаму ў Рагнеды з’явілася новае імя?

Ізяслаў і Брачыслаў

Жыццё ў разлуцы

Вы памятаеце, як князь Уладзімір адправіў Рагнеду і малога Ізяслава з Кіева на радзіму?

Для выгнаннікаў пабудавалі горад Ізяслаў, названы так на імя князевіча. Але жорсткі кіеўскі валадар разлучыў маці з сынам. Ізяслава завезлі ў Полацак, і больш Рагнеда яго ніколі не бачыла. Яна вельмі сумавала па сыне, які калісьці ўратаваў яе ад смерці, аднак Уладзімір загадаў не адпускаць Рагнеду ў родны горад.

Тым часам спалены і разрабаваны Полацак ужо ўзняўся з папялішча. На высокім беразе Дзвіны полацкія майстры зноў пабудавалі магутныя драўляныя сцены. За імі стаялі дамы багатых людзей. Там жыў і князь Ізяслаў. Ён таксама надта тужыў па сваёй маці.

З свайго вакна Ізяслаў бачыў, як па шырокай Дзвіне плывуць пад ветразямі прыгожыя купецкія караблі.

Хлопчыку хацелася стаць вольным, як людзі на гэтых караблях, ды прыстаўленыя Уладзімірам слугі мелі загад удзень і ўначы сачыць за Рагнедзіным сынам і ні на крок не адпускаць яго ад сябе.

Князя Уладзіміра ў Полацку так ненавідзелі, што ні знатныя, ні простыя людзі доўга не давалі сваім сынам гэтага імя. Не называлі Уладзімірамі і полацкіх князёў.

Першы беларускі асветнік

Рагнедзін сын рана навучыўся чытаць і пісаць. З дзяцінства ён больш за ўсё любіў бавіць час з кнігамі.

Зрабіўшыся дарослым, князь Ізяслаў пачаў клапаціцца пра тое, каб грамаце вучыліся і іншыя палачане. Пры ім у Полацку з’явілася першая школка. Настаўнікамі ў ёй былі вучоныя манахі, а падручнікамі — царкоўныя кнігі.

Грамату дзеці асвойвалі па царкоўных кнігах. Спачатку трэба было завучыць на памяць азбуку. Літары называліся больш складана, чым цяпер. Вось вы кажаце “а”, “бэ”, “вэ”, “гэ”, а тысячу гадоў назад вашыя раўналеткі ўслед за настаўнікам паўтаралі ўголас: “аз”, “букі”, “ведзі”, “глаголь”. Якраз ад старажытных назваў дзвюх першых літараў і паходзіць слова “азбука”.

Пісаць тагачасныя хлопчыкі і дзяўчынкі вучыліся на пакрытых воскам дошчачках або на бяросце — акуратна знятых з дрэва кавалках бярозавай кары. Літары выводзілі пісђлам — палачкай, адзін канец у якой востры, а другі — тупы і шырокі. Асабліва зручна было пісаць пісалам на васкаваных дошчачках. Калі зробіш памылку, дык можна хуценька загладзіць воск тупым канцом і напісаць правільна.

Князь Ізяслаў пачаў збіраць першую ў Беларусі бібліятэку. Кніг тады было мала і каштавалі яны надта дорага. Друкаваць кнігі людзі яшчэ не ўмелі, і кожную з іх перапісвалі ад рукі. Гэта займала некалькі месяцаў, а часам і гадоў.

Нашыя продкі пісалі не на паперы, а на пергамене, які майстры выраблялі з тонкай цялячай скуры. Чарніла рабілі з адмысловых арэхаў, з адвару дубовай ці альховай кары, з жалезнае ржы. У руках перапісчык трымаў добра завостранае гусінае або лебядзінае пяро. Каб напісаныя радкі хутчэй высыхалі, іх прысыпалі пяском. Гэта была складаная і цяжкая праца, а таму перапісчыкаў вельмі паважалі і цанілі. Цудоўна сказаў пра іх наш паэт Максім Багдановіч:

На чыстым аркушы прад вузенькім вакном,

Прыгожа літары выводзіць ён пяром,

Ўстаўляючы паміж іх чорнымі радамі

Чырвоную страку; усякімі цвятамі,