Авантуры Пранціша Вырвіча, шкаляра і шпега

У старажытных рукапісах часам можна пабачыць дзіўнае стварэнне: верхняя палова тулава — праўдзівы рыцар, у даспехах, са шчытом. У руцэ замест мяча — бізун. Галава — ад пеўня, замест ног — два змяіныя тулавы.

Цяжка ўявіць жыццё гэткай няскладнай істоты. Але назву яна мае гучную: Абраксас. Не горш, чым Гіпацэнтаўр. Певень сустракае сонца, вястуе пачатак дня і канец панавання цёмных сілаў. Шчыт абараняе ад спакусаў, бізун — наадварот, дае спакусу ўлады. А дзве змяі так і цэляць разпаўзціся, вярнуцца ў звыклыя цемру і тло.

Усё ёсць у душы чалавечай, якую сімвалізуе абраксас. І шукальнікі рамфеі з цяжкасцю пераадольвалі памкненне свайго «змяінага» складніка схавацца, не выпаўзаць на згубнае сонца, да якога, аднак, таксама не маглі не цягнуцца.

Першая, каго пабачыў Пранцысь, падымаючыся па драбінах у пограб Лейбы, была Паланея Багінская, якая нават ускрыкнула ад здзіўлення, пабачыўшы Вырвіча. Як магла б збыцца мара! Усе дэкарацыі гатовыя… Але…

— Ні слова пра рамфею! — хутка і трывожна прашаптала Паланэя, устала. Прагучаў яе звонкі голас:

— Яны ўжо тут! Зараз самі пабачыце — ніякай таямніцы няма. Проста смелыя мужыны ратавалі кабету, якая па неасцярожнасці ўвалілася ў пограб суседа.

Бутрым, Саламея і Вырвіч жмурылі вочы на марозным сонцы, нібыта начныя птахі. Сонца кідала скупыя жмені промняў на чарапічныя, гонтавыя ці проста крытыя саломай і аерам дахі слаўнага гораду Полацку, жыхарам якога, па праўдзе кажучы, усе падземныя жахі падаваліся куды менш страшнымі і цікавымі, чым мітрэнгі іхняга штодзённага жыцця, з падаткамі падымным, пагалоўным, ваенным, чопавым, паштовым, на соль, на дарогі, з кватарункам войска, з кватарункам дэлегатаў соймаў і соймікаў, ды яшчэ з бясконцымі шляхецкімі разборкамі і нападамі чужынцаў…

Князь Багінскі з сумнай фізіяноміяй паглядаў некуды ў шэра-блакітнае, як модны камзол, беларускае неба, перадаверыўшы тлумачыцца сваім сёстрам. А тлумачыць было трэба. Таму што побач стаяў полацкі ваявода Аляксандр Сапега, на гэты раз не ў парыку і камзоле, а ў спрадвечным сармацкім строі — парчовы жупан, чырвоны кунтуш з саеты з залатымі галунамі, шапка з аграфам — і нават прытупваў ад гневу чырвонымі ботамі па тонкім снежным покрыве. Яшчэ адзін заўважны персанаж сцэны, сівавусы магутны шляхціц у гарнастаевай дылеі паўзверх залатога жупану, з булавой пры баку яшчэ больш ускладняў расстаноўку сілаў, таму што быў гэта сам вялікі гетман Міхал Казімір Радзівіл па мянушцы Рыбанька. Натуральна, кожны з магнатаў быў не сам-адзін, хаця пакуль і без войскаў і вялікай світы. Гэткі прыватны сойм на заднім двары полацкага аптэкара.

— Дзе рамфея, шаноўныя нябожчыкі? — Аляксандр Сапега сціснуў руку на дзяржальне шаблі так, што пальцы збялелі, і, магчыма, быў на валасіну ад таго, каб зрабіць Саламею, Лёдніка ды Вырвіча нябожчыкамі не фальшывымі, а сапраўднымі.

— Няма ніякай рамфеі, ваша княская мосць! — злосна патлумачыла Алена з Багінскіх, якая стала за плячом брата, нібы рыхтуючыся падперці яго, як непахісная калона. — Гэтая дзеўка ўвалілася ў пограб, патрапіла ў старыя сутарэнні. Вы што, бачыце тут якія-небудзь скарбы?

— Не тлуміце мне галаву, вашамосць, — адрэзаў Сапега. — Мы ўсе ведаем, за чым вы пасылалі гэтую кабету. Але вы не маеце права забіраць святыню сабе!

— Чаму гэта не маем права, ваша мосць? — атрутным голасам папыталася пані Алена. — Наш род не горшы ад вашага!

— Пане-браце, — густым уладным голасам прамовіў Радзівіл. — І сёстры… — ён кінуў насмешны позірк на княгіню. — Давайце не будзем высвятляць, чый род магутнейшы. Мы з’явіліся на мірныя перамовы. Мы хочам даведацца праўду… Ці ёсць у Полацку дзіда Отана, і калі ёсць, у чыіх руках ёй належыць знаходзіцца.

— Вядома, у руках святога касцёлу! — ветліва абвесціў усмешлівы пан у чорным строі, рэктар езуіцкага калегіюму, які, падобна, валодаў здольнасцю непрыкметна прысутнічаць там, дзе трэба, як і належала прадстаўніку знакамітага шпегаўскага ордэну. — Мы павінны перадаць святыню ў Рым.

— Няхай дазволена мне будзе падаць голас, вашыя мосці, але рамфея была ад пачатку перададзена праваслаўнаму храму! — азваўся хударлявы немалады шляхціц са світы Казіміра Рыбанькі, ягоныя вочы аж гарэлі праведным гневам. — Яе мусяць захоўваць праваслаўныя ліцвіны! Хопіць адбіраць у нас апошняе!

Нібыта каб астудзіць гарачыя галовы, ударылі званы — на Сафіі, у Багаяўленскім храме, на званіцы храма святога Стафана… Людзі пачалі хрысціцца, шаптаць малітвы. Твары трохі палагаднелі.