Авантуры Пранціша Вырвіча, шкаляра і шпега

Той махнуў рукой:

— Ды паны замкнулі ў пакоі нейкую дзеўку, а яна знікла, ды яшчэ скрала нешта. Вось цяпер шукаюць.

Пранціш і Лёднік пакульгалі да пограбу, які хаваў уваход у сутарэнні. У вакне дома Лейбы мігцела свечка, і Пранціш уявіў, як стары аптэкар пералякаўся за апошні дзень, і што перажывае ён цяпер, не ведаючы, можа, пара ўцякаць альбо ўжо і бескарысна ўцякаць. Перад пограбам зноў сабраліся магнаты, якія падазрона паглядалі адзін на аднаго. І айцец езуіт зноў быў тут як тут. Побач з ім узмахвала рукамі захутаная ў футра княгіня Алена з Багінскіх, і нават Герман Ватман стаяў сабе скалой, адпіваючы з велізарнага кубка віно.

— Напэўна, напачатку трэба знайсці жанчыну, — мякка падказаў езуіт. — Наўрад яна магла сысці далёка.

Але жанчыну не трэба было шукаць, таму што яна выскачыла з пограбу. І не адна — за ёй бегла Паланэя Багінская. Абедзве перапэцканыя, і крычалі самым нявартым гжэчных паняў чынам:

— Бяжыце! Зараз выбухне!

І сапраўды выбухнула. І добранька так. На месцы пограба засталася яміна.

Багінскі падскочыў да Паланэі, схапіў за руку:

— Дзе рамфея?

Дзяўчына вызвалілася:

— Ах, пане-браце, здарылася такая жахлівая прыгода, страшнае няшчасце… Я не пайшла з сястрыцай хавацца ў манастыр, бо згубілася па дарозе, і папрасілася ў пакой да гэтай пані. І раптам пачалі ламіцца ў вакно казакі. Мы давай страляць у іх, адагналі, але былі пэўныя, што да нас зноў палезуць… І вырашылі схаваць рамфею ў самым надзейным месцы.

— Гэта дзе? — падазрона папытаўся Аляксандр Сапега, які ўважліва прыслухоўваўся да расповеду.

— Там, дзе яна і была некалькі вякоў! — цвёрда сказала Саламея Лёднік.

— Ах ты… — Сапега ажно кулакамі затрос. — Дадумаліся, курыцы бязмозгія!

— Асцярожна, пане-браце. Ты гаворыш пра маю сястру, — злосна нагадаў Багінскі і зноў перавёў вочы на перапэцканы тварык з блакітнымі і такімі бязвіннымі вачыма: — А выбухнула што?

— Ах, ваша княская мосць, мой вялікадушны браце, гэта і ёсць нешчаслівы выпадак! У нашым пакоі пакінулі бочачкі з порахам… Вось мы і надумаліся іх схаваць таксама. Каб казакі не забралі ды чаго не ўчынілі…—Паланэйка даверліва ўзмахнула вейкамі — ай, якая наіўная, але добрая дзяўчынка перад вамі… Хіба яна магла прадбачыць, што здарыцца?

— Ясна. Рамфея ў сутарэннях, а сутарэнні абваліліся, — са змрочнай усмешкай выказаўся Радзівіл. — Абваліліся як, рыбанька, добра? Разабраць няможна?

— Ой, добра абваліліся, Ваша княская мосць, вялікі гетман! — запэўніла пяшчотным галаском Паланэя Багінская. — Ніякай чалавечай мажлівасці разабраць завалы няма!

Гетман прыгладзіў сівыя вусы, паглядзеў на вытанчанае, велічнае аблічча Саламеі, на круцельскі тварык малодшай Багінскай, хмыкнуў:

— Гэта ты, вашамосць, Чартарыйскую на двубой выклікала?

— Каюся, вашамосць вялікі гетман, сорамна мне за такія непрыстойныя паводзіны, — сціпла апусціла вочы Паланэя.

— Каб я так віно піць саромеўся… — прабурчэў гетман. — А ты, пані, скалечыла паюка майго брата?

— Я толькі вочы яму содай прамыла, ваша мосць, прысягаю сваім вечным жыццём! — прамовіла сваім глыбокім нізкаватым голасам Саламея.

Вакол распачаўся гвалт, гучэлі прапановы кшталту даць дурным бабам бізуноў і зараз жа пачаць разбіраць завал. Але вялікі гетман гукнуў голасам, якім прывык аддаваць каманды на полі бойкі, перакрываючы любы шум:

— Ану, сціхніце! Хацелі Божай волі? Вось вам Божая воля! Рамфея застанецца там, дзе і была. І пакуль людзі на гэтай зямлі не паразумнеюць, там, напэўна, і застанецца. Усё, па дамах!

Кінуў на развітанне Паланэйцы:

— Жадаю табе добрага мужа, рыбанька! Каб змог цябе зацугляць.

Спыніўся паглядам на Саламеі:

— Гэх, быў бы я маладзей… Буду праязджаць паўз ваш маёнтак — заеду, пані Лёднік.

І пайшоў разам са сваёй світай. Сапега злосна мармытнуў на развітанне:

— Колькі грошай… Клопатаў… Колькі крыві пралілося… І ўсё на камарыны піск сышло. Феміны… Нельга на іх пакладацца… — і горка ўздыхнуў, успомніўшы, відаць, жонку, якая дарыла свае міласці маладому Брулю, ды так і не вымяняла на іх для мужа булавы гетмана польнага.

А Багінскі нават не захацеў слухаць нараканні старэйшай сястры і заявіў, што палітыка — нішто ў параўнанні з музыкай, і яго вынаходніцтва педалі для арфы ёсць куды больш важным для гісторыі, чым усе сёстрыны інтрыгі. Лепей ён мануфактуру з машынамі зафундуе з дапамогай свайго новага найміта, вучонага немца.

Ватман жа, пакульгваючы, падыйшоў да Лёднікаў і Вырвіча, дапіў віно, шпурнуў пусты кубак за спіну:

— Кепскім я быў шкаляром, не лепшым, чым ты, шчагол… Але запомніў, як нам расказвалі, што калі пераможнага вайскаводцу правозілі з трыумфам па вуліцах Рыму, за ягонай спінай стаяў чалавек, які шаптаў яму: «І гэта праходзіць» ды іншыя гадасці. Я заўсёды буду за тваёй спінай, доктар… А добра ўсё-ткі, што я не перарэзаў табе горла, га?