Авантуры Пранціша Вырвіча, здрадніка і канфедэрата

— Я ўсім задаволены, вашамосць барон. Мне жывецца шчасна і спакойна. Дзякуючы літасці і розуму ягамосці барона.

Дэ Вард пераможна агледзеў кампанію, хаця Лёднік і Пранціш ужо дакладна не раз чулі гісторыю выратаванага слугі, і прадстаўленне разыгрывалася для адной Саламеі.

— А між тым гэты няшчасны быў адным з самых страшных злачынцаў свету. Каб яго не спынілі — на ягоных руках з’явілася б кроў яшчэ соцень бязвінных! Яго мусілі павесіць — але ўдалая аперацыя...

— Я сам зрабіў яе ўжо тры гады таму! — насмеліўся перабіць барона Альфонс Бяскоўскі, нібыта замоўчвання сваіх заслуг баяўся больш, чым раззлаваць мецэната. — І ніякіх наступстваў! Restitutio ad integrum!. Гарганцюа нават не пазбаўлены радасці мець зносіны з супрацьлеглым полам.

— Зносіны — гэта не каханне. Ваш кліент больш падобны да механічнай лялькі, чым да жывога чалавека, — з дрыготкай у голасе адказала Саламея, адводзячы вочы ад чарнабародага волата з мёртвым тварам. — Вы кажаце, выправілі злачынцу да лепшага? Але ці ўратавалі ягоную душу? Гасподзь сам вызначыў шлях да выкуплення злачынстваў — шчырае пакаянне. Чалавек мусіць усвядоміць, што нарабіў, і зажадаць выправіцца. А калі вы пазбаўляеце яго такой магчымасці — гэта бязбожна!

Дэ Вард спыніў востры позірк на абліччы пані... Паглядзець было на што. Вялікія сінія-сінія вочы з даўжэзнымі цёмнымі вейкамі, носік, як вытачаны з мармуру, бялюткая скура без зморшчынаў — хіба ў куточках вачэй і паміж броваў, ружовыя вусны, дасканала акрэсленыя... Пранцішу дужа не спадабаўся баронаў позірк. Папраўдзе, пані Саламея была далёка не ў тым узросце, калі жанчына лічыцца асабліва прывабнай для вока... Але ж і памерлая фаварытка французскага караля Людовіка мадам дэ Пампадур не была юнай, калі круціла каханкам, як хацела, ела дзеля захавання маладосці супы з труфеляў ды ўважалася за Венеру. Фаварытка Францыска Другога, а пасля ягонага сына Генрыха Другога Дыяна дэ Пуацье амаль да сямідзесяці лічылася першай прыгажуняй краіны. Можа, таму, што мылася сцюдзёнай вадой і кожны дзень ездзіла конна. І велічная прыгажосць пані Саламеі па-ранейшаму выклікала не толькі павагу... Тым больш, палачанка нічога не рабіла, каб сябе прыкрасіць, і не стала б траціць два дні на «эмаліроўку твару», як свецкія прыгажуні. Ім тынкавалі аблічча каляровымі пудрамі, і пасля нельга было ўмывацца ды ўсміхацца, каб не пайсці трэшчынамі, як першы лядок на лужыне.

— Празмерная схільнасць да злачынстваў, на маю думку — гэта вар’яцтва, а хіба ацаліць вар’яцтва — грэх? З дапамогай месье Лёдніка мы прасунуліся ў нашай высакароднай справе далёка, як ніколі! — мякка прамовіў дэ Вард, шырока ўсміхнуўшыся доктаравай жонцы. — Ён вынайшаў асаблівае рэчыва, якое ўсыпляе пацыента так, што можна спакойна прасвідроўваць ягоны чэрап ды рабіць любыя маніпуляцыі.

— Праўда, тынктуры не ўдаецца шмат нарыхтаваць, яна нетрывалая, ды яшчэ з пабочнымі эфектамі... Усё in statu nascendi, — раздражнёна прабуркатаў Баўтрамей. Бяркоўскі замахаў рукамі:

— Ах, што вы, калега, гэта не пабочныя эфекты, а самыя што ні на ёсць лекавыя, in optima forma! Вы дарэмна працягваеце доследы, каб ад гэтых эфектаў пазбавіцца. Мяне ваша вынаходніцтва цалкам задавальняе!

— А мяне — не, — адрэзаў Бутрым і кінуў сабе на талерку лыжку сала­ты.— Я некалькі разоў выпрабоўваў на сабе і ледзь не...

Полацкі Фаўст кінуў хуткі позірк на жонку і змоўк, зразумеўшы, што дарэмна прагаварыўся. Саламея страшэнна гневалася на ягоную прыкуду выпрабоўваць на сабе ўласныя вынаходніцтвы, а часам для такога дактары пераймалі і заразу.

— Мы вельмі зацікаўленыя, пан Лёднік, — прамовіў барон, уперыўшыся светлымі халоднымі вачыма ў змрочнага доктара, — каб рабіць больш аперацый... Вы, з вашай неверагоднай дакладнасцю, з вашай цвёрдай рукой не схібіце. Бо ў пана Бяскоўскага пакуль адзіная цалкам удалая аперацыя — гэта наш Гарганцюа.

Па твары пана Альфонса павуком прабег цень застарэлай зайздрасці і нянавісці.

— Працуйце, працуйце, а разуменне прыйдзе потым, — раптам гучным голасам, сапраўды быццам механічная лялька-аўтамат, вымавіў Гарганцюа, які так і стаяў слупам пасярод пакоя.

Пранціш вылупіўся на слугу, што працытаваў акадэміка-сэнсуаліста д’Аламбера. Гэта было, нібыта засмажаны парсючок на стале раптам ажыў. Разгубленасць прамільгнула ў цёмных вачах Лёдніка, а дэ Вард раздражнёна махнуў рукой:

— Ідзі, Гарганцюа, чакай нас на дварэ.

Волат пакорліва развярнуўся і, цяжка тупаючы, выйшаў.

— Вось, як бачыце, і здольнасць да мыслення ў яго захавалася! — закруціўся ў захапленні ад самога сябе на крэсле Бяскоўскі. Саламея нервова сціснула тонкія пальцы, яе талерка заставалася пустой.

— Дык вы збіраецеся рабіць шмат падобных аперацый?