Беларусы, вас чакае Зямля

Трэба шчыльнымi радамi
Йсьцi радзiму будаваць!
Гэй, з намi…

Юнакi тыя ў Януковых гадох. Яны й цяпер дзесьцi на занятках, цi ў школе. Iз тым ведамым клiчам: «галоўнае — не хвалявацца, а спакойна перажоўваць страву». Ёмка сказана. «Перажоўваць страву», каб «радзiму будаваць». А Янук, iхны аднагодак, мог-бы быць разам iзь iмi, у тым самым супольным узьлёце да сонца. Але цяпер ён сам. Капрыз лёсу закiнуў яго ў камэру вязьнiцы. А можа гэта Бог яго спэцыяльна выпрабоўвае? Для чаго? Гэта хiба Яму, Богу, ведама.

Дзесьцi ў школе ў Лiтоўцах зроўнаважаным крокам, сканцэнтраваная, маршыруе перад дзеткамi Дуня. Значыцца не маршыруе, але паволi ходзiць. Дуня любiць перад вучнямi хадзiць. Хада памагае думаць i ўсiх на воку трымаць. А ейны спакойны голас апавядае дзеткам пра Нёман i Дняпро, Вяльлю й Нарач, i Заходнюю Дзьвiну. Часьць дзяцей мае пiсьмовую лекцыю. Як-бы хацелася Януку, каб нейкi дыван-чарадзей перакiнуў яго зь менскай вязьнiцы ў Дунiну школу, каб хоць на момант зiрнуць на мiлы тварык, пацешыцца васiльковымi вачанятамi, глянуць на пяшчотныя вусны.

У вязьнiцы шмат чаго й каго iдэалiзуецца. Для Янука Дуня Макатунiшка гэта ўжо ня звычайная рагатуха гарэзьнiца, а нейкая зусiм недаступная сьвятоша, ледзь ня ангел. Як казаў у iншым зьмесьце вялiкi паэт: колькi цанiць цябе трэба, адно той спазнае, хто цябе страцiў…

«Няўжо-ж, няўжо я Дуню страцiў?» — думаў Янук.

Горкiя сьлёзы хлынулi раптоўна на бледны й сухi твар. Глыбокi плач пачаў тузацць грудзьмi. Воля сьлёзам. Але яны хутка перасохлi й асталося зьняможанае ўздыханьне.

На калiдоры пачулiся крокi й галасы спынiлiся ля дзьвярэй. У замочыне заскрыгатаў ключ. Людзi вярталiся з працы. Янук мiгам ускочыў з нараў.

31

Дуня Макатунiшка й Нiна Бурачыха (цяпер Дзеркачыха) дрыжэлi ў нары ад холаду й страху. Выскачылi проста з нагрэтай пасьцелi. Добра, што абутак i вопратку схапiлi, якая, дзякуючы Антосевай мудрасьцi, якраз такой нагоды пры ложку чакала. Цяжка было-б сказаць, цi дрыжэлi больш з холаду цi перапалоху. I адна, i другая ня толькi баялiся слова вымавiць, каб, баранi Божа, бандыты наверсе не пачулi, але турбавала кажную зь iх занадта раптоўнае, з паднечаньня, бiцьцё сэрца. А тыя, наверсе спынiлiся й перасталi пад нагамi рыпець масьнiцы.

— Глядзi, Лявон, коўдра адкiнутая, пасьцеля цёплая. Яны, гэтыя фашысцкiя блядзi, недзiка саўсiм нiдалёка.

Голас памяркоўна-разважны, ядавiты, помсты прагны.

«Хто-ж гэта такi? Цi ня Павалiцкi Хвёдар?» — думала Нiна.

— Дык дзе-ж яны могуць быць, калi з хаты не ўцяклi?

Жанчыны, здавалася, зусiм спынiлi дыханьне. Так добра iм ведамы Лявонаў голас гэтта-ж над падлогай, проста над iхнымi галовамi азначаў нямiнучую загiбель, калi бандыты будуць кемлiвымi й спасьцерагуць пад ложкам, закрыты дзьверцамi, прарэз, што вядзе ў склеп. Амiн усяму. Нiна, дрыжачая, зубы сьцiснула: «Антоська, родненькi мой саколiк, дзе ты? Пастку-ж ты на iх змайстраваў. Зьявiся во цяперака, памажы нам. Божа, зьмiлуйся, памажы!»

Упоцемку Дунiна рука аблапiла й моцна сьцiснула ейную далоню i як-бы новай i спорнай сiлай ў Дзеркачыху ўлiлася. Збоку-ж сяброўка… Можа як парадзяць з гэтай пошасьцяй… А можа там, — быць-жа ня можа, каб нiхто не пачуў i ня бачыў iх, як сюды йшлi, — можа як перададуць палiцыi ў Гацях. Быць ня можа, каб ратунак ня прыйшоў.Гэты басяк, пэўне ў лесе зусiм зьдзiчэў. Колькi пазьдзекуецца, пакуль Богу душонку сваю аддасi…

А тыя наверсе стаялi, разважалi нешта, Каб iх чорт узяў! У гэны дзень, пасьля раньняга зьмярканьня, Дуня доўга працавала над школьнымi сшыткамi, пры мiзэрным сьвеце лямпы. Зусiм бяз практыкi навучаньня адна на чатыры клясы ў школе вёскi, дзе некаторыя старэйшыя вучнi й цяпер яе «Макатунiшкай жабоцькай» называлi ды не хацелi слухаць, Дуня цягнула, як магла. Патрабавалася надзвычайнае адвагi й вытрываласьцi. Ня гледзячы на кусьлiвыя языкi некаторых вяскоўцаў, Дуня ўцягнулася, дысцыплiнай i пасьлядоўнай працай пачала здабываць зусiм заслужаны аўтарытэт. А працы ўсё прыбывала.

I ў той зiмовы вечар, школьнае скончыўшы, Дуня разгаманiлася зь Нiнай. Разважалi насамперш пра сваiх дзяцюкоў. Бядуючы па сваiм Янучку, якi, быццам у ваду, недзе ў Менску ў вязьнiцы прапаў. Дуня аж сьлязу пусьцiла. А Нiна наадварот, — сама бадзёрылася й Макатунiшцы памагала.

— Цi помнiш, Дунiчка, як ты да нас першы раз жыць прыйшла? Казала-ж я табе тады, што ўсё на добры лад пойдзiць. Так i было. Нi бядуй i па сваiм саколiку, бо надта-ж малады ён i тую цюрму пiражывець ды да цябе вернiцца.

I прыгадала Дуня час, як да Нiны перабралася.

— Хадзi, Дунiчка, да мяне, — сказала добразычлiвая Антосева жонка, калi аднойчы Дуню на дарозе са школы спаткала. — Як-жа табе там быць, як-жа ты на лекцыi прыгатаўляiшся? Цi-ж я нi знаю, як цесна ў вас? Дык хадзi, во ў мяне лепi табе будзiць, дый мне куды вiсялей… Знаеш, як мой Антоська ў палiцыю пайшоў, сама-ж я. Кажыць мне, што мяне ў Гацi забярэць, ну але пакуль тое будзiць, дык мне маркотна самой…