Беларусы, вас чакае Зямля

Думкi й думкi, удзень i ўночы. Сьвету агiдны твар! Ён, гэты сьвет, так раптоўна й нечакана павярнуўся да Янука сваiм балючым, змораным тварам. Ад яго цяпер, а можа нiколi ўжо не ўцячэш. Моцна i ўчэпiста цябе ў сваiх абдымках трымае, на самае пакутлiвае дно валачэ. Сьвет у якiм навет Бога трохпавярховым матам лаюць, дзе канчаецца ўсялякая людзкая годнасьць, пашана, прызваiтасьць.

Некалi ў савецкай школе давялося Януку наслухацца, як Якуба Коласа пасадзiлi ў менскую вязьнiцу за нейкую настаўнiцкую нелягальную рэвалюцыйную акцыю. Гэтак бальшавiкi цьвердзiлi. Хто ведае, як там запраўды было. Ну але-ж сядзеў той Якуб Колас цi ня ў гэтай самай вязьнiцы некалi. Можа й якiя вершы выдумляў тут. Цiкава, дзе i ў якой камэры… Янук спачатку трапiў у 83, а пасьля ў 102 i iншыя. Ну й што з таго, калi дзядзька Колас гэтта сядзеў, калi во навет у гэтай самай камэры ды ў гэтай самай пазыцыi, што й ты, Янук? I што табе, Янук, ад веданьня таго палягчае? Сьмешна!

У галаве два галасы спрэчку вялi. Адзiн — дзiцячая, зялёная, вялiкая наiўнасьць, пылка-iмпэтны рамантызм, што ўва ўсiм нечага нязвычайнага й важнага шукаў. Iншы — рашчараваньне, скептыцызм, народзiны цынiзму. Гэты апошнi — прадукт цяжкой i балючай жыцьцёвай рэальнасьцi. Праўда, яшчэ празь яго часта прабiвалася нотка аптымiзму. Вiдаць, што гэты другi голас цяпер больш адпаведны, ён пазбаўляе небясьпечных для жыцьця iлюзiяў. Два галасы спрачалiся й змагалiся, удужкi бралiся. А галодны й аслабелы юнак на сьценах камэры, дзе вольнае месца было, «Жыве Беларусь!» пiсаў.

Змаганьне за жыцьцё — гэта змаганьне за тое, каб Беларусь жыла. Кажнае ейнае дыханьне, кажны ўздрыг, кажны рытм пульсу ўлiвае ў цябе сiлу, бадзёрыць, да акцыi клiча. Яна — твая альфа i амэга, сьвятая сьвятых. Насамперш Бог, а пасьля яна, Матка. I ў брудных сьценах камэры лягчэй трываць, ведаючы, што навет у крывавых ваенных муках яна жыве, церпiць i змагаецца. I расьце. Думка пра Беларусь — гэта праменьчык сонца ў душы тваей, як вунь той, што праз гэнае маленькае, закратаванае ваконца ў вязьнiцу загляне.

Ды не! Прамень сонца адтуль не загляне ў камэру. Каб вас чэрцi! Акно тое-ж з паўночнага боку. Людзi, што плянавалi вязьнiцу, забаранiлi ў яе доступ сонцу. З паўдзённага боку, кажуць, суцэльная сьцяна. Чаго добрага, сонца думкi пра волю нарадзiць можа. I тады небясьпечна.

Не, не пакарыць вам ужо яе, гэтай новай, Януковай, Беларусi. Яе юнак сустракаў у вясковай школе, у Вiленскай Беларускай Гiмназii, чуў яе ў дрыжачым сьвятаровым голасе на фэсьце Яна ў Гацях, распазнаў у дыдактычна-практычным голасе Антося Дзеркача i ў бацькоўска-сяброўскай гутарцы агранома Падгайскага, захапляўся ёю ў гiстарычных вандроўках настаўнiка Сабалеўскага. Але найлепш яе пазнаў i з захапленьнем прывiтаў, ох, як моцна з радасьцi тады сэрца бiлася! — у маршы юнакоў i юначак з Саюзу Беларускае Моладзi на менскiм бруку. Улетку, пасьля паўдня, iшлi калёнай па вулiцы 25-га Сакавiка. Iзь песьнямi. Юнакi сьпераду, юначкi ззаду. Куды iшлi? Цi гэта так важна ведаць? Прыгледзься iм. Цi не яны, як паэт казаў:

ад гоману бароў,
ад казак вечароў…

Зялёна-шэрыя, з хатняга саматканага палатна, мундзiры. На шапках пагонi. Палатно, пэўне-ж, Беларуская Самапомач сабрала й вопратку пашыла.

Як шырока i далёка
Беларуская зямля,
Заклiкае вёску горад,
Клiч магутны юнака.

Звонкiя юнацкiя галасы й роўны маршавы крок. «Клiч магутны юнака» глохне ў бясконцых руiнах. Пад нагамi, на бруку абвестка: Тодар Лебяда. Загубленае жыцьцё. Менскi Гарадзкi Тэатр. Яе, мусiць, вецер сарваў. Жыцьцё было загубленае. Iхных бацькоў i матак, i сваякоў, i iм самiм рыхтавалася. А якое яно заўтра будзе? У гарне ваеннага лiхалецьця налiваюцца й буйнеюць маладыя галасы:

Гэй, з намi, гэй, з намi радамi!
Юначка, юнак!
Бяры ты, бяры ты, нясi ты,
Сяброўскi наш знак!

Дарма, што навокал руiны, дарма, што й цяпер зьнялюдзелыя чужакi тузаюць i рвуць на кавалкi беларускае цела. Там, дзе жыцьцю наканавалi сьмерць, нешта ўсё-ж прыжываецца. Цьвёрды крок, упэўненыя галасы, мэлёдыя бадзёрасьцi й лёту да сонца, да новага жыцьця. Насуперак волi варвараў, мэлёдыя прарываецца, трывае, стараецца прыжыць, каб нязломнай волi жыцьця аддаць належнае. Як мiла, пазiраючы на гэтых юнакоў, табе на сэрцы!

Сяньня сiлы маладосьцi
Сорам дома марнаваць…

Вялiкая й магутная ты, Матка Лiтва. Тваей крывёй чужакi стагодзьдзямi ўпiвалiся й дурманелi. Гнёзды тваiх дзетак раськiдалi, жылы з твайго цела выцягвалi. Аднаго часу, навет без панiхiды, мёртвай цябе абвесьцiлi й iмя тваё забаранiлi памiнаць. А ты, у муках страшэнных, змагалася, перараджалася-адраджалася й выжыла. Колькi разоў ты ярмо намагалася ськiнуць, аковы няволi парваць! Наперакор чужым варварам, ты не памерла. Наадварот. Вунь па менскiм бруку йдуць вястуны новага жыцьця.