Беларусы, вас чакае Зямля

Янук, зьдзiўлены, доўга i ўважна глядзеў на свайго нядаўна прыдбанага сваяка. Праходзiлi перад будынкам, дзе лянiва ў вялым васеньнiм ветрыку, на машце перад уваходам трапятаўся чырвоны сьцяг зь вялiкай чорнай, на белым крузе, свастыкай пасярэдзiне. Калiшняе «ортскоммандатур» на дошцы перад сiняй, аблезлай з хварбы, брамай замянiла цяпер «ортсполiцай». У гэтым будынку iз тэй прыбудоўкай ззаду, дзе Адась Вадзiмскi зь вялiкай насалодай адбiваў Пракопу Бахмачу нутро, некалi мясьцiлася польская палiцыя. Ужо ўвайшло ў звычай, што мясцовыя людзi, а ў iх лiку i Янук, калi трэба было мiнуць будынак, дык на другi бок вулiцы пераходзiлi. — Далей ад чарцей, каб яны галовы скруцiлi! — казаў каторы селянiн, адчуўшы бiзун акупанта. Пра гэтых найнавейшых «чарцей», што прыйшлi на зьмену вайсковай камандзе нямецкага гарнiзону, яшчэ мала вядома было. Насiлi яны вопратку бледна-зялёнага колеру. «Ортсполiцай» на дошцы нешта-ж выясьнiла. Нехта, — а было-ж навокал шмат розных «дойчаў», як грыбоў пасьля дажджу ў лесе, ператлумачыў, што гэта — метсчковая палiцыя, пасьля яшчэ нехта далажыў «эсдэ». А апошнiм часам нарадзiлiся весткi, быццам нямецкiя ўлады арганiзуюць палiцыю зь мясцовых людзей.

Калi-б Янук сваiм уяўленьнем ня прысутнiчаў на гэнай надзвычайнай лекцыi гiсторыка Сабалеўскага, пэўне-ж пастараўся-б перад палiцыйным будынкам на другi бок вулiцы перайсьцi. Побач крочыў маўклiвы, пануры Ўладзiмер. Задуманаму юнаку, як праз туман, прадставiлiся воддаль ад брамы, перад галоўнымi прачыненымi дзьвярмi будынку дзьве постацi — адна ў шэра-мышыным колеры, iншая ў чорным. I можа-б далей ня ўзяў Янук iх на ўвагу, калi-б ня згадка. Адзiн мiг… Перад занятым глыбокiмi думкамi падарожнiкам у натоўпе цi на дарозе мiльгне сiлуэт… Кароткi момант, дроб часiны. Але памяць, упартая i як-жа часта ненадзейная, здаецца незалежна ад цябе, стараецца на гэтым дробе-макулiнцы цэласьць пабудаваць. Фiгура ў чорным, каржакаватая, зь пiлёткай набок на галаве, рыжымi валасамi, малой гарбiнкай на носе, гаварыла нешта чалавеку ў зялёным мундзiры. Правая рука ў кiшэнi, а левая разложанымi пальцамi нешта падчыркiвала энэргiчным рухам.

Янук раптам спынiўся. Людзi ў мундзiрах стаялi крокаў дваццаць воддаль, бокам да хлапцоў.

— Ты чаго? — спытаў просты Ўладзiмераў голас.

у гэны момант чалавек у чорным зiрнуў у гэты бок. Рудыя, калючыя, няпрыязныя вочы. Янук пазнаў яго. Не, сумлеву не магло быць. Аслаблi ногi. Мурашкi ў панiцы пабеглi па целе… Сустрэча вачэй трывала часiнаў пяць. Янук схапiў Уладзiмера за руку.

— Хадзi, скарэй!

— Што такое?

Янук не адказаў. Iмкнучыся якнайскарэй адыйсьцi, Бахмач азiрнуўся. Здавалася, што гэны ў чорным уважнас пазiраў за iм усьлед. Спынiлiся воддаль, паза засягам вока палiцыi.

— Што стаклася? Чаго цябе, як падарвала? — зацiкавiўся цяльпукаваты Ўладзiмер. — Ты зьбялеў, дрыжыш…

— Знаiш… знаiш, каго я там увiдзiў, таго ў чорным? — гаварыў дрыжачым голасам Янук.

— Кажы.

— Чалавека, што маю матку забiў…

Наступiла доўгае маўчаньне.

Дзесьцi з захаду ад сьветафору падпаўзаў вуж вагонаў i плятформаў, наладаваных гарматамi, танкамi, горамi скрыняў з амунiцыяй. Паравоз звольнiў, незадаволена чмыхнуў, прарэзьлiвым тоненькiм сьвiстком сьцебануў васеньнюю млявасьць. Гэны сьвiст быццам крапiва-джгучка апёк Янука, што ля рухлiва-бразгатлiвае майстэрнi да Падгайскага сьпяшыў. Буркнуўшы пад носам адчэпнага, што рупiць яму некуды, Уладзiмера ззаду пакiнуў. Пагутарыць, параiцца трэба. Пэўне-ж, Падгайскi можа больш пра гэтага польскага недабiтка ведаць…

13

«Дзiравы шляхцiц» Паўлоўскi незадаволена пазiраў на зморшчаны й заплаканы Вульлянiн твар. Жанчына цёрла парэпаныя ад працы далонi, манатонным голасам пра бяду сваю барабанiла. А Паўлоўскаму ў галаве ад учарашняга яшчэ не адшумела. Чаго яе сюды ў такi час трасца прыгнала? Сядзiць i хныкае, увесь добры й пагодны настрой сапсула. Iз Вульлянiных слоў i нязьвязаных фразаў ясна было, што ў Гацях на палiцыi сталася.

— … дык ён, каб яго пранцы, каб яны яму бокам вылезьлi, i мае яйкi забраў. Жарцiкi, колька часу гэта iх ад нясушак зьбiрала, сабе анi ў рот, знаiш як нялёгка… Дык гэта брыда й той дзiсятак яек забраў i нiчога мне пра маiх сыноў-галубкоў нi сказаў.

— Якi гэта брыда? — пытаўся Паўлоўскi, а думкi яго ўчэпiста на ўчарашняй «гавэньдзе» трымалiся. «Усё-ж маладзец гэты Бжончэк-Бронхэр… фальксдойч. Хто-б гэта й падумаць мог!»

Паўлоўскi падыйшоў да вакна. Дождж дробнымi кроплямi сьцёбаў па шыбiне. У мухалоўцы на стале мокрая муха намагалася вылезьцi на сухi бераг, яшчэ бзыкала крыльлямi, падала. Вульляна сядзела на лаве ля стала. За перагародкай, у кухнi жонка ля катлоў бэрсалася, выходзiла ў сенцы, цi нi паранку для падсьвiнкаў таўкла. Разьбягалiся Паўлоўскага думкi. Яшчэ ня зусiм з новай уладай i сваiм удзелам у ёй асвоiўся.

— Ды гэты-ж, каб яму тыя мае яйкi ў трыбуху камнем заселi, Немiц, начальнiк iхны!

— А ты, цётка, зь iм гаварыла?