Бэзавы попел

Міхась Стральцоў не любіў шматслоўе, а нават i дакладную падрабязнасць „не жаловал”. Ведаў цану мастацкаму слову, выснаванаму пачуццём i высокай думкай. Максім Багдановіч, Янка Купала, Кузьма Чорны, Янка Брыль... Астатняе — не тое каб ад нячыстага, але — не для яго. Было, магчыма, патаемнае жаданне: не ніжэй за ix. Ці так, ці ніяк. Тут таксама, на маю думку, загадка „малапрадукцыйнасці” Міхася Стральцова. У канцы 1981 года я выслала Міхасю Лявонцьевічу часопіс з ягонымі надрукаванымі вершамі.

„Дзякуй за часопіс. Пакутлівая гэта справа — бачыць надрукаванымі свае радкі. Купрын недзе пісаў, што той час, калі адзін пагляд на друкаваную старонку з тваім тэкстам i хвалюе i кідае ў прыемныя дрыжыкі, мінаецца скора i што ён цяпер раўнадушным позіркам абягае друкаваныя калонкі i спакойна запісвае ў гросбух сумы прыбыткаў i даўгоў... Максімаліст Брыль з гэтае нагоды нават недзе абураўся, a па-мойму, дарэмна. Не продается вдохновенье... Але вось бяда, дзе тое натхненне возьмеш? I знаўцы творчай псіхалогіі паслужліва адказваюць ужо, что чалавечыя здольнасці на 90% — пот. А Танк, наш мнагадумны i мнагатомны Танк, кажуць, сцвярджае i такі прынцып: бі сароку i варону — можа, i ў сокала патрапіш! Правільна, але навошта чакаць надворных індыкоў? — як ён гэта часцяком i, можа, з прынцыпу робіць. На індыка i лазіна, прабач, любая свіння справіцца з ім.

Адным словам, вершы мне здаліся i халоднымі i прымітыўнымі нават, а на часопіснай старонцы ўся лірыка вытхлася з ix ушчэнт. Але... будзем падлічваць радкі. Пра гэта i пойдзе далей гамонка.

Ці не засталося яшчэ ў Вялюгіна [Вялюгін Анатоль Сцяпанавіч — паэт, на тую пару — рэдактар (загадчык) адзела паэзіі i часопіса „Полымя”] колькі маіх вершаў? Адзін ці два я прыпомніў — не тэкст, а тое, што такія вершы, здаецца, былі. Пасля: летась я даваў гэтыя вершы (не ўсе, вядома) Макарэвічу на радыё. Передача была, але не­шта, мусіць, i засталося. Як даведацца пра гэга? Справа ў тым, што вершы спатрэбяцца для кніжкі ці для друку ў тых жа часопісах нават. Не хочацца, каб згубіліся. А дома — не памятаю, ці ёсць яны ў мяне. А калі ёсць — ix можа не стаць. A ўзнавіць ix я ўжо не здолею...

Уяўляю, якія цябе скора дрыжыкі будуць браць пры адным на­мёку на вершы — не толькі мае!

А я ж табе тут новых нарыхтаваў цэлы стос!

Вось слухай:

А будзе час, калі i без нагоды,

А проста так., ад шчодрасці быцця,

Успомняцца ранейшыя нягоды

Раней нязнанай мерай пачуцця.

I тое ўсё, што некалі болела

I што гняло варожай варажбой,

Падасца смуткам — скрухай пераспелай,

A ўвогуле — харошаю журбой

Па тым усім, што гэтым шляхам

Млечным Сплыве ракой — шумліваю слязой —

Не ў залаты век, не ў сярэднявечча,

Не ў мезазой або палезазой,

Туды, дзе, па правераных прыкметах,

Для ўсіх з другога свету прыбышоў

Цвітуць сады i неба ў дыіяментах,

А ля вады — эфірны скавышок”.

Ліст быў датаваны 18.XII.81 г.

А мне кінулася ў лісце тое, што ён не памятае пэўна, што, калі i каму занёс да друку — не вельмі дбаў пра „бессмяротнасць”. I — „ix можа не стаць”. Апошняе — як канстатацыя. Каменціраваць гэты момант я не бяруся. Прынамсі, не лічу магчымым. Адно відавочна — дом не быў надзейным сховішчам для ягоных вершаў. I не з матываў палітычных.

Тым часам надыходзіў Новы, 1982-гі год. Не ведаю, як яго сустракаў Міхась Стральцоў. Але мне ён даслаў сімпатычную жартаўлівую паштоўку:

„Віншую з Навагоднім святам, з іскрыстыім зімовыім сонцам, з ружовыім ранішнім i вечаровыім шаравіком, з уздыжамі па вясковай грубцы ці камінку, па гарбузіках i вяндліне, па дабрадушныім камплміенце грукача-механізатара ці шыкоўнага кіншчыка... ”

А я, меўшы нейкую вольную хвіліну, перагледзела ягоныя лісты i адпісала, што гэта злачынства — толькі я чытаю адна яго вершы. Трэба друкаваць. I Міхась даслаў перапісаныя для публікацыі вершы (усе яны былі ў лістах):

„Хто гадаваўся ў цішы дрэў... ”

„Не сумую сягоння, навошта?..”

„Яшчэ не ўшчаліся вятры...”

„Вось гэта музыка сама...”

„Iрытмы тыя, ды ўжо лад...”

„КПП. Там круціцца пласцінка...”

„Пад шоргат кропель дажджавы...”

„А фотаздымак на стале... ”

„Развагай сталае пары...”