Бiльярд а палове дзесятай

Чырвонае па зялёным, белае па зялёным; Гуга стаяў, абапёршыся аб белыя лакiраваныя парэнчы i заклаўшы рукi за спiну; фiгуры здавалiся яму не такiмi дакладнымi, рытм руху шароў — парушаным; хiба гэта не былi тыя самыя шары, той самы стол з сукном найлепшай якасцi, за якiм даглядалi самым лепшым чынам? I хiба Фэмелева рука не зрабiлася яшчэ лягчэйшая, а яго ўдары — яшчэ дакладнейшыя, калi ён выбiваў фiгуру з зялёнага Нiчога? I ўсё ж Гугу здавалася, што рытм руху шароў парушаны, а фiгуры крыху страцiлi сваю дакладнасць i акрэсленасць; цi, можа, гэта Шрэла прынёс з сабою пастаянную сучаснасць часу i разагнаў усе чары? Гэта ўсё адбывалася тут, адбывалася сёння, а васемнаццатай гадзiне сорак чатыры хвiлiны, у суботу шостага верасня 1958 года; нiшто не пераносiлася на трыццаць год назад цi на чатыры — уперад, зноў на сорак назад i пасля ў сённяшнi дзень; цяпер доўжылася бесперапынная сучаснасць, якая штурхала перад сабою секундную стрэлку гадзiннiка: тут, сёння, цяпер — а тым часам з рэстарана чулiся неспакойныя воклiчы: "дайце рахунак, кельнер, дайце рахунак": усе спяшалiся да феерверку, да вокнаў, каб глядзець парад, натоўп працiскаўся да рымскiх дзiцячых магiл; "цi ўспышкi сапраўды ў парадку?"… "Вы што — не ведалi, што М. значыць мiнiстр?"… "дайце рахунак, кельнер, дайце рахунак"…

Гадзiннiкi адбiвалi час недарэмна, недарэмна рухалiся стрэлкi; яны нагрувашчвалi хвiлiну на хвiлiну, дадавалi iх да чвэрцi, да паловы гадзiны i маглi паказваць дакладны час: да аднаго года, да адной гадзiны, да адной секунды; хiба ў рытме стуку шароў не гучала пытанне: "Роберт, дзе ты? "Роберт, дзе ты быў?", "Роберт, дзе ты бываў?" I хiба ў Робертавых ударах не чуцён быў адказ: "Шрэла, дзе ты?", "Шрэла, дзе ты быў?", "Шрэла, дзе ты бываў?" Хiба iхняя гэта гульня не была нечым, падобным да млына, якi бясконца паўтарае малiтву, хiба яна не была iмшой, якую адпраўлялi кii i бiльярдныя шары на зялёным сукне? "Навошта-навошта-навошта?"; "Злiтуйся з нас! Злiтуйся з нас!" Шрэла ўсмiхаўся, трос галавою кожны раз, калi, адыходзячы ад борцiка, пакiдаў Роберту чарговую, утвораную шарамi фiгуру.

I Гуга таксама мiжвольна трос галавою пасля кожнага ўдару: разагнаныя чары, меншая дакладнасць, парушаны рытм, падчас, калi гадзiннiк даваў такi дакладны адказ на пытанне «калi»: васемнаццатая пяцьдзесят дзве, шостага верасня 1958 года.

— Ах, — сказаў Роберт, — пакiньма гэта; мы ўжо не ў Амстэрдаме.

— Добра, — адказаў Шрэла, — пакiньма гэта, твая праўда. Цi хлопец яшчэ нам патрэбны?

— Вядома, — сказаў Роберт, — мне ён яшчэ патрэбны, але, можа, ты хочаш пайсцi, Гуга? Hе? Застанься, калi ласка, пастаў кii ў стаяк, схавай шары i прынясi нам чаго-небудзь выпiць… ды не, заставайся, сынок; я хачу табе нешта паказаць: паглядзi, вось тут цэлы стос папераў; дзякуючы пячаткам i подпiсам яны сталi дакументамi: толькi аднаго бракуе — твайго подпiсу пад гэтай вось паперай; калi ты паставiш яго, станеш маiм сынам! Цi разгледзеў ты маiх бацьку i мацi, калi прыносiў iм вiно? Яны будуць тваiмi дзядулем i бабуляю, а Шрэла — тваiм дзядзькам, Рут i Марыяна — тваiмi сёстрамi, а Ёзэф — тваiм братам; ты станеш сынам, якога Эдыт ужо не змагла мне падарыць; што скажа мой стары, калi я ў дзень яго нараджэння пазнаёмлю яго з новым унукам, якi мае ўсмешку, як у Эдыт?.. Ты пытаўся, цi гэты хлопец нам яшчэ патрэбны, Шрэла? Ён нам патрэбны, i мы былi б шчаслiвыя быць патрэбнымi яму; больш дакладна сказаць: яго нам бракуе… чуеш, Гуга, нам цябе бракуе. Ты не можаш быць сынам Фэрдзi, але ж ты ўзяў у спадчыну яго дух… Цiха, хлопча, не трэба плакаць; iдзi ў свой пакой i перачытай гэтыя паперы, ды будзь уважлiвы там у калiдоры, сынок!

Шрэла адсунуў фiранку, паглядзеў праз акно на пляц; Роберт падаў яму пачак цыгарэтаў, Шрэла даў агню, i яны абодва закурылi.

— Цi ты яшчэ не адмовiўся ад нумара ў гатэлi?

— Hе.

— Хiба ты не хочаш жыць у нас?

— Яшчэ не ведаю, — адказаў Шрэла, — у мяне страх перад дамамi, у якiх трывала ўладкоўваешся i хутка пераконваешся ў банальных рэчах: жыццё iдзе далей, i час прыносiць замiрэнне; Фэрдзi стаў бы для мяне толькi ўспамiнам, бацька — толькi сном; а мiж тым тут яны забiлi Фэрдзi, i бацька назаўсёды знiк менавiта адсюль; згадак пра iх не знойдзеш нават у спiсах нiякiх палiтычных арганiзацый, бо яны палiтыкай не займалiся; iх не ўспомняць у жалобных песнях жыдоўскай абшчыны, бо яны не былi жыдамi; Фэрдзi, можа, толькi жыве ў судовых архiвах; толькi мы абодва ўспамiнаем пра яго, Роберт, i яшчэ твае бацькi ды стары парцье там унiзе; твае дзецi ўжо не памятаюць яго; я не магу жыць у гэтым горадзе, бо ён недастаткова чужы мне; я тут нарадзiўся, хадзiў у школу; тады я хацеў вызвалiць вулiцу Груфэльштрасэ ад закляцця; я насiў у сабе слова, якое нiколi не вымаўляў уголас, Роберт; нават у размовах з табою; гэта адзiнае слова, ад якога я чакаю нечага для гэтага свету… я i цяпер не вымаўляю яго, можа, толькi на вакзале, калi ты будзеш праводзiць мяне на цягнiк.

— Хочаш ехаць ужо сёння? — спытаў Роберт.