Болмаан балалы ша

Менен екі жас лкендігі бар. Наашыларым оны «аршадай боп алып лкен кісілерді гімесін айтатын», – деуші еді. Туанынан мгедек боп алан Даныш, кнза отырып сурет салатын. немі абаы тйіліп, лденелерді ойлап отыратын. Мен оны салан суреттеріне сйсінуші едім. Бірде ол маан дптерді бетіне салынан глді суретін сыйлады. Шетіне «Бауырым Аберенге аасы Даныштан», – деп жазып ойыпты. Оны мен хат таныан кезде оыдым. Мектеп тгілі, балабашаны табалдырыынан аттамаан аам сол кезде здігімен ара танып, оуды йреніп алан. лгі суреттегі гл тап бір тірі гл сияты еді-ау. лі есімде, жататын кереуетімні басына іліп оятынмын. Таерте оянан кезде аама: «Дкай, арашы, сен салан гл жел тінде трандай ырала билеп тр!» – деп таалатынмын. Ол соан мз болушы еді… Ал, мен болсам, ол суретті жоалтып алдым. лі кнге дейін суретті сатай алмааным есіме тссе, зімді жндей ттемін.

Данышпанны дерті – арыс атыр КСРО-ны басшылыы жасаан Семей полигоныны зардабынан пайда болан ауру. кеміз Шбартау ауданыны тумасы боландытан, сына полигонына жаын жерде туып-сті. Тіпті, оны мірден ерте кетуі де осы ядролы сынатарды салдарынан болды деп ойлаймын. Атам (ол кісі жайлы алдыы блімдерде баяндайтын боламыз) айтып отыратын: бала кезімізде Шыыстау жатан алып саыраула секілді жалын ктерілгенін талай кргенбіз. Сосын ораны тбесіне шыып алып жарылысты ызытаймыз деп, бірнеше бала жалбырап ктіп тратынбыз. Пленбай шаырым жерде лгі кл мен оттан жаралан аждаа ккке ктерілгенде дем арасында біз тран ораны тбесіне бір уатты толын жетіп келетін. Жетіп келетін де, дауыл соандай екпінмен бізді ораны тбесінен домалата лататын. Біз соан мз боп кліп жатушы едік. Кейін зардабын бден тартты ой, – дейтін.

Есімде, жаз шыса, атамны бет-ауызы ып-ызыл боп бртіп, кзі жабылып, жзі кп боп ісіп, трі быжыа сап кететін. Атамны біз шін йреншікті бл бейнесі кзге дейін жаласып, біртіндеп айтатын. Ядролы сынатарды зардабы тым уалайды деп оыам. Сол апайым екеумізді айналып тіп, Данышпана келгенде аяушылы танытпапты. Кейін естідік, кем кзі тірісінде Данышпанды Мскеуге апарып емдетем деп біраз рекеттеніпті. кінішке арай, лгермеді. Ол шін салар кезекке трып, ол жетпес квоталар алу керек екен, ысасы, машааты кп шаруа дейді. лде сол кезді анйлы саясатыны станымы бойынша дрігерлер полигонны серінен мгедек боп алан балаларды эксперимент ретінде зерттеп, дейі емдеуге асыпаан шыар. Ол жаы маан беймлім. Біра жрек рыр соны сезеді. кемізді де кімет жыл сайын шипажайа жіберіп, немі анализ алып отыратын деп айтатын шешеміз… кей кеткен со, Данышпан кімге керек?! Шешемні трі болса – мынау. Мынандай жадайда ауру баланы емдетпек тгілі, арты имыл жасауа жадайы жо, туыстарын паналап отыр.

***

Аам екеуміз дос едік.

Жазды бір ысты кнінде Данышпан екеуміз суа шомылайы деп йді іргесінде аып жатан зенге барды. Сол кн есімнен еш кетпейді. Адам боп е алашы рет зенге шомылуа келіп трмыз. Суда жзуді білмесем де, зенге деттегідей бірінші боп мен ойып кеттім. ойып кеттім… ал аяым жерге тимей алды. зені бар болсын, мндайда малтуды білу керек екен ой! Оны кім ойлаан? Адам тере су болса батады екен, батан со, тншыады екен, оны бізге кім айтты дейсіз. Ал тншы! Ал тыпырла! Ал жанталас! Дние шыркбелек айналып бара жатты. Аам мені батып жатанымды ты ой деймін, «й, й» деуге ана шамасы жетті.

Суды тбіне бір кетіп, бір шыып алытыдай алтылдаан мен жаада шырылдап жрген аамды крем. Бір кезде Данышпан суа дір-дір етіп, киімше тсті, йтеуір. олымды беріп лгердім, зіне арай тарта бастады… Жаным алды. Жааа алай шыанымызды білмеймін, су сып жатыр екем.

Аамны алашы жне соы рысаны сол болды. Бірдеені блдіріп ойса, наашы апамны айтатыны бар: «азір ішінен ішегі шыады, блем!» деген. Данышпанны да еститіні сол ой, маан ыза боп трып, «суа неге секіресі? Жааа жаын жерге тспейсі бе! не, тншыып еді, ішегі шыайын деп тр, ара не, ішіе!» – деп айайлады. Ішек туралы гіме естілісімен мен баырып оя бердім. Аам зі кініп алды ой деймін, жгіріп келіп, мені шатай алды. Жрек дегенді ойсайшы, туыс шатан еріп кете жаздады ой сол кезде.

Онсыз да кеміз айталы іштей амыып жрген екеумізді бл оиа ерекше толытты жне атты жаындастырып жіберді. Бірге жылады. Данышпан мені ерекше мейіріммен шатап алып, аа болып жбатты. Жаада шатасып, за отыранымыз есімде. Ой, Алла-ай, десеші, сол кезде Данышпан бар-жоы жеті жастаы бала екен ой…

***

Данышпан кбінесе йде отырады. Сурет салады, ежіктеп кітап оиды. Одан алса, теледидарды алдында шоиып, лкен адамдар кретін фильмдерді тамашалайды. Мультфильм дегенді кріп отыранын байамаппын. Данышпанды туан-туыс жасы кретін. лкен кісілермен шай ішіп отырып, ойлы жанарын арлы-берлі аударып, лкендерді гімесін мият тыдап отыратыны лі кз алдымда. Біздікі не? Біздікі сол нана майды жаып жіберіп, стіне антты сеуіп жіберіп, оыра тиген бзаудай далаа атып шыып, жын соандай шапылай беру, шапылай беру.