Бурятские народные сказки. Бытовые

— Яанаш даа, хулгайлжа абаа хадаа аба даа, угэй хадаа бай даа. Хэлэпэн гэеэ бусааха аргамгй; — гэжэ Манзын хаан

хэлэбэ,

Хара хулгайша — Тшэмэлндынгээ ууха гэрынь заажа угэгты. гэжэ хэлэбэ.

— Тэрэ гэртэ ууха юм даа, — гэжэ хэлэжэ угэбэ.

Тэрэ гэээр хара хулгайша базаараа нэгэ хуршааг (хитад архи) хиТад хара архи хулгайлажа асараад, тушэмэлнуудын ууха гэрээ ргэлжэллэн шара хулгайшын гэр хуртэр хаан-шан архияа зурылгаад адхажа орхибо. Шара хулгайшынгаа поол доропь нхэ малтаад, адхаан хара архинайнгаа нэр дагажа ябаад, газар доогуур нхэ малтажа, малта малтааар ябаад, найман тшэмзлндэй уужа байан гэр доронь ошожо орошобо. Хурса хутагаараа поолынь аргаахан зорожо, гарай багтахаар нхэ гаргаад, тэрэ нхвр хаража шагнажа ууна. Найман /гшэмэлнд тэрэ гэр дотороо Манзын хаанай-малгайе гар дээгуурээ тойруулжа байба. Тиигээд хрэлдэнэ тэрэ тшэмэлнд:

— Хара хулгайша манай эндэ ерэжэ, Манзын хаанда тар-хияа таа сабшуулхань хадаа. Бидэ малгайгаа хулуулгаха-гйбди. Манай тархи таархагуй дээ. Газаагуурнай нилээд гэйхэн харуулнууд хаража байгаа хадаа. Бидэ гурбан суудхэ дотор хаанай малгайе гараан алдажа хулуулгахагуЙбдц, — гэжэ хрэлдэхынь хаража шйгнажа ууна.

Нэгэдэхи суудхэ нгэрбэ. Хоёрдохи сдхэ болжо байна. Хоёрдочиш сдхэ нгэрбэ даа. Гурбадахи сдхэдээ хахзд ни — хрйшо тшэмэлнд ажажа захалба. Бултанайнь нюдэ^ аняатай болшобо. Хаанайгаа малгайе гартаа баряад нилээдгй ни ажажа, нэгэнэйнгэ? гар дээрэ табижа байхынь хаража ууиа. Гар дээрээ табюулан тшэмэл мун оригй гартаа баряад пажажал байна. Тиигэжэ байхада гарай багта-ха нхэи тушаа ойро хаанай малгай ерэжэ байхынь хараад, хара хулгайша тэрэ нхр гараа гаргажа арбайгаад бай-хадань, нэгэ тшэмэлынь гар гэжэ анаад, хара хулгайшын тар дээрэ табижа орхйбо. Тэрэ малгайе уга татажа абаад, хара хулгайша шара хулгайшынгаа гэртэ ерэбэ. Тшэмэлнд нойроо эрнжэ, хаан&йнгаа малгай яабаб гэжэ тон ехэ Щ диржэ, олжо ядалсаба. Хара хулгайша хулгайлажа абшаба гээшэ гу? Тархяа таа сабшуулха саг ерэбэ гээшэ г? — гэжэ айлдажа зобожо байбад ха.

— Энэ гэээр шара хулгайшын байрада ошожо, хара хулгайшын лабтан хулуужа абаые мэдэжэ ерэе, — гэжэ хрэл-дэбэ.

Тиигээд шара хулгайшында ошожо харахадань хара хулгайша хаанай малгайе хулгайлажа абапаниинь эли байжа,

барижа хаража ууба.

аь.

Тэрэ гэээр Манзын хаан найман тшэмэлндынгээ тар-хнинь таа сабшажа хаяад, хара хулгайшада хахад зэериеэ гд корооль хаан болгобо.

74. ХУЛУУША ДУРБААН

Хулууша Дурбааниие хаани инь ерэ г-лэбэ. Хаан ураа:

— Ши хулууша гууш даа?

— Хулуухалби даа, — гэнэ.

— нээрээ хулууша болбол энэ шагаабартаа столоо табяад, стол дээрээ мунгэн аяга шанагаа табяад, хажуудань лампа ааагаад, тнэй хажууда ахяад уухаб, тным хулуужа абааш даа, — гэжэ хаан хэлэбэ.

— Тиижэ, хулуухаб, — гэжэ Дурбаан хэлэбэ.

дэшэлэн Дурбаан тиимэ хээшэнэй хртэ ошоно. Нэгэ аяхан хээн хе ргэлээд ерэбэ. Хаанай шагаабарта ерээд харана. Хаан булта юумэ табяад ахяад ууна. Шагаабарынь модоор соо сохёод, нхи хээн хнэйгээ гар хиигээд ap-балзуулна. Хаан гарынь таа сабшаад хаяжархиба. Толгой-ень оруулаад монсогошуулна. Толгойень таа сабшаба хаан. "Одоол Дурбааниие алабаб даа", — гэжэ хаан дотороо бодобо. Тиижэ анаад, "дахин хэн ерэхэ эм", — гээд ламп а а ун-тараагаад, хаан ошожо унташаба. Хаанай унтапан хойно Дурбаан эмээхэнээр ороод, аяга шанагынь абаад ябашаба. Хаанай хойто глнь бодоходО аяга шанагань гы байба. Дурбаанайда ошоходон, Дурбаан хаанай аяга шанагаар ндеэл-жэ ууба. Тиигээд хаан Дурбааниие ерэ глнэ.

— Зуун шарые зуун хгээр сахюулнаб, тниие хулуужа абааша, — гэжэ хаан Дурбаанда хэлэбэ.

— Яаха.эм даа, хулуухаб, — гэжэ Дурбаан хаанда хэлэ-

бэ.

Шараа дундаа хээд, зуун хн тойроод байнад. Нэгэ тахяа абаашаад шарын дунда табихадань, тэрэнь бархирба. Тиихэ-дэнь шарнууд бутараад харяалдаба. Нэгэ шарынь абаашаад, Дурбаан алажархиба. лдэнь Дурбаанайда ошоходо мя-хаяа улгэжэ отолжо байба.

75. ГРИШКА

Гришка гэжэ ншэн хбн ябаа. Мал-

гаяа хээсэш саана ябха. Нэгэ мангад, нэгэ еврей ерэбэ.

— Юу хэжэ байнаш? — гэжэ ураба.

— Хулуужа уржа ябанаб.

Гришкэеэ тэргэндээ уулгаад, гэртээ асарба.

— Малгаарша нэгэ неэ хлтэ асар, — гэбэ.

— Би хулуухаб, — гэнэ Гришка.

Мангад хоёр пастух табина хархын. Хайшан гэжэ хулуу-хаимааб гэжэ-. Модон соо орохолоорон неэеын хоолойн хадхаад, лиин абаад ама руун шихэнэ. неэн гйгээ, хахажа гхэеэ анана.

— неэниин неэгээ идеэ, зай, мяха абахатнай, али мнгэ абахат? — гэнэ. неэгээ худалдаад абаба.

— Азаргайм хулуужа шадахыт? — гэбэ.

— Азаргытнай абажа шадахаб, — гэбэ.

Хара азаргаяа сара'й соо оруулаад, гурбан харуул табина.

"лэн бээдэ уан хаанааа грршхым", — гэнэд гурбан харуул. ДээрэээН унаа. Гартаа метла а баряад, метлаа г. Шагаабарта ерээд хонсиргоно Гришка.

Ь, хэды морин унаад ернэ. Азарга бээ. Тиигээд азаргаяа рэгшын худалдвад абана. Гурбан дэр срок хэб:

— " Зай, ши минии изын хубсаай хулуужа шадахыш, —

г™ЙаШка орои Д0Р °Р°0Д хэбтэнэ- Хгшэниин талхаа ай-nvifS' ^*!?00 амаР со° хээд табина- Изы эрэ хоёр орон-aw ороод хэотэнэд. Мнохи шанага сооси хилеэмэйн идхур-гэйи адхаа орон соон.

"все