Бурятские народные сказки. Бытовые

— Ши мунгэ абаад гжэ бай, би дээрэээ абжа байууб, — гэбэ.

Хара хулгайша р сайтар нилээдгй мнгэ абба. дэр болхо болходо гэшхрээ хуряажа абаад, шара хулгайшындаа ерэбэ. Нэгэ сдхэ нгэрбэ. Хоёрдохи сдхэдээ дэшэээ эхи-лээд, р сайтар абба. Гурбадахи сдхэдээ дэшэээ эхилээд абжа байтарын Манзын хаан мэдэжэ, дорооон ехэ шара са-буу будажа орхибо. Шара хулгайша досоонь ороод, — абжа у гэжэ байан аад, тэрэ шара сабуунда няалдашаба. Яажаш тэрэ сабуунаа алажа гарха арга гэй байба.

346

— Биш эндэээ алажа гарха аргамгй, иигээд дрээб.

Тдрхкимни таалжа абжа зэ.

Тиихэдэнь хара хулгайша нрооволхынгоо тмэрр тар" хццнь таалжа абба. Шара хулгайшынгаа амганда ерзжэ

ряэнэ:

— Манай мнгэн баанха тоножо байые Манзыи хаан мэ-дэжэ, шара сабуу билаажа орхион байба. Тэрэ шара сабуу-ань шара хулгайша няалдашоод, яажаш алажа гарха арга байбагй. Тиижэ байхадаа намда хэлэбэ:

— Минии тархиимни тапалжа аба даа, — гэжэ хэлээ эн, — Тиигэбэл бидэ хоёр баригдахагй бэзэбди даа.

Шара хулгайшындаа хоножо байба. уни гэнтэ эреэд:

— Манай харшымнай воротаада тамга даржа орхибо ха. Тэрэ зандаа хара хулгайша гйгед гарба. Харахадань

тамга "дараа гаи байба. Тэрэ тамгынь хурса хутагаараа адли* 11 ханаар иилэжэ зорожо абба. Тэрэ нинд тамга абжа ябаад, бхы хуиэй харшын воротаае тамгалжа оохибо. Манзыи хаан глегр бодожо ерээд, тэрэ тамгаараа бариха гэээнь бхы айлнуудай воротаа тамгатай байба. Барижа болхо арга байбагуй. Манзын хаан бэшэг тарааба. Бхы зоноо хуу суг-ларха гззп. Хара хулгайша шара хулгайшынгаа амганда хэлэбэ:

— Зониие суглуулаад ажаглажа табиха гээ ха даа. Суг-ларан зоной хоорондуурын линсэ гаргаад, шара хулгайшын бэеые олон зоной дундуур ширээд ябахань гээшэ даа. Тиихэт дэнь бидэ булта ошоод байха ёотой байнабди. Тэрэ шарч хул-гайшын ширэжэ ябаан бэеые хараад, шннии досоошни аягуй болжо. нюдэншни уа адхарха гээшэ ааг? — гэжэ шара хулгайшын амгаНаа асууба.

— Туйлгй адхархал ха даа, — гэжэ хэлэбэ. 8

— Тиигэбэл нэгэ арга байна, — гэжэ хара хулгайша хэ-' лэбэ.

Хара хулгайша базаарта ошоод, алтан блюудсэ хулуужа асарба. Асараад хэлэбэ:

— Ши энэ блюудсые олон зоной дунда ошоод байхадаа, тархи дээрээ табяад байгаарай. Тэрэ шара хулгайшын бэеые врьшг дэргэдр ширэжэ ерэхын едэ, туйлгуЙ нюдэнее уани гарха болоо юм хада тархин дээрээ байан алтан блюу-Дсээ шулуун дээрэ тээ унагаажархёорой. Халаг хухай табижа, шара хулгайшын бэеые харангуй, хайран алтан блюудсэм Даа, аба эжымни юрл табижа гээн блюудсэ эн юм даа. Тээ алдзжа орхибоб даа. Ямарш уршагтай юумэтнай бэ, ори бархи табижа байгаад ла, блюудсэнэйнгээ тээрэй уйрхэйе тжэ абаар нгэргерэй.

Манзын хаанай тэрэ ажаглуулжа табнан тухай юу ойл-г°гдоон мэдэгдээн юумэгй нгэрбэ даа.

Тиигээд дахин Манзын хаан хара хулгайшые хндын ёоор Урюулба. Тиихэдэнь хара хулгайша ошобо. Ошоходоиь1ШН

347

зын хаан нэгэ гэрые ехэ гоёор уудал бэлэдхээи байба. Х-' дын шэнээн здэбхитэн айн нухэдые суглуулжа уулгаад, ос-тоолын хундэтэ эдеэгээр хундэлжэ, архи та мхи уулгажа ехэ сэнгуулжэ байба. Хара хулгайшаниие тэдэнэй дэргэдэ оруулг жа. остоолын хундэтэ эдеэгээр архи тамхяа барижа, ехэ xylite дэлбэ. Тэрэ сугларан нухэдууд архи ууггаад, огтожо мэдээ табижа унажа байна. Хара хулгайша дутуушаг огтоод, унаг-ша болжо хэбтэжэ байна. Тэрэ суглараи нхэддтэ мэдээтэЙ' ууха нухэд байбагуй. Булта мэдээгээ алдажа унташаан байба. Тиигээд байхада нэгэ хун орожо ерээд, хара хулгайшын хахад ахалынь хурса хутагаар абжа орхнбо. бэр хармаа-наарнь дууртэр мунгэ хээд, гараад дынь суургалаад яба-шаба.

Тэрэ гэээр хара хулгайша бодожо ерээд, огтожо унашоод хэбтээн нхэддынгээ ахалыиь хурса хутагаараа хахал-хвХ хад болтор абжа орхнбо. бэр хармаанаараа дрэн байан мнгые тэрэ хэбтээн нхэдэйнь убэр хармаандань тон адли-хан хубаагаад хэжэ орхибо.

Удаа хойто тээнь ерэжэ суургаа онгойлгожо, хара хулгай-шые бариха гэээй тэрэ байан чхэдынь хахад-хахад аха-лынь хуу абташаан байба. Бултанайнь бэр хармаанда ад-лихан мунгэн байба. Хара хулгайшые барижа болхо арга байбагуй.

Тиигээд тэдэ нхэдд мэдээ орожо ерээд, "хахад-хахад ахалнай хайшан гэжэ абгашсо гээшэб. бэр хармаандамнай' мунгэн яагаад бии болшобоб". Тон ехэ гайхалсаад тараба.

Дахин Манзын хаан хара хулгайшые хатуу шэрнээр| "Ерэ наашаа!" — гэжэ татуулба.

Хара хулгайша тэрэ гэээр ошобо.

— Ши нхэр, хулгайша нухэр 'байбаш Даа. Минии мнгэн баанхые ши тоножо аббал хаш даа, — гэбэ.

Тиихэдэнь хара хулгайшан хэлэбэ:

— Юундэ намайе хулгайша гэбэт? Би хулгай хэжэ шада* даггуйб. Намайе хариин ороноо ерээн байхадамни хулгай! гаар хардажа гшэрбэ гээшэ аабта. Минии хулгай хэхые юугээрш мэдээгуй аад ла, ямарш фаактагй аад, намайе харда а гээшэт! — гэжэ хэлэбэ.

Тиихэдэнь Манзын хаан:

— Би шамаар хулгай хлэхэмии, — гэбэ. — Найман тшэ-мэлндые нэгэ гэртэ уулгаад, рынг малгайе тушэмэл-ндынь rap дээгрынь гурбан сдхэ ябуулхамни. Ши тэрэ малгайе гурбан сдхэ дотор хулгайлжа аб! Абжа шадаагуй хадаш Шинии тархиишни таа сабшажа абахаб. Абжа ша-даал аашни, найман тшэмЭлндэй тархиинь таа сабшажа хаяад, шамада хахад зриг гед, корооль хаан болго-хоб, — гэжэ) хэлэбэ.

Тиихэдэнь хара хулгайша:

— Хулгай хэжэ шададаггуйб. Намда тиимэ хатузЩидааии

юундэ угэбэт, — гэжэ хэлэбэ.