Бурятские народные сказки. Бытовые

Хажуудань нэгэ бгэн басагатаяа ажапуудаг байгаа. Тэрэ бгэнэй басагаар бэри хэхэ гэжэ хаан шиидэбэ. Тиигээд хоёр. х хадагтай эльгээжэ бгэн уруулна: «рэ бэеэ анда болгохомнай гу?» — гэнэ.

Хаани хды бгэнэйдэ ерэхэдэ, как раз басаганиинь гэй байшоо. бгэн басаганаан уруужаб даа гээд. хадагаар ерэ-эн хнудые бусааба. Басаганиинь ерэжэ, бгэн басагандаа хуу зугаалба. Басаган бодожо узээд хэлэнэ: «Мининнгээ ту* л урсаар дрэн мал, малгайгаар дрэн алта гэбэлтнаи хэб гэжэ хэлээрэйш», — гэнэ.

Хойто удзрынь хаанн хадагшан ерэжэ, гар гарга барилсаад ал аба д. бгэн урсаяа уании ольторог дээрэ, намаатай наб-шатай газар дээрэ бариба.

Хааня хлэншэы малаа гуугаад ерэхэдэ, тэрэ урсаяа дынь неэгээд, нг дээрэнь гаргажа саашань ольторог. дээрэ нюужа байба. Хаанн малшад дасин дасин хэдэн дасин асаржа дургэнэгэй, тиихэдэнь убгэн болоо гэжэ р хэлэбэ.

Длтаа абахадаа малгайгаа оёбрые соолоод, ехэ нухэ мал-

тажа тэрээн дээрээ малгайгаа табяад, алтаа хлэнэ, юрде дургэжэ ядабад. Ошоод лэ хаанайснаан асарна, юумэ боло-ногуй. Дуургэжэ ядаад байнад. Тиихэдэнь убгэн болоо даа гэжэ болюулба. Тиигээд малаа тооложо узэхэдэнь, табан зуун толгой болошоод байна. Мнг тооложо узэхэдэнь, табан мянга бол обо.

— Болоо даа, зуу хурэсэр эдихэ юумээ олобоб, — ^- гээд уси-буугээ хаанайда хргэбэ.

Бэриингээ сэсэн ухаае туршахам гэжэ хаан ондоо хаанайда ошобо. Ошоод нг хаандаа диилдээд, хубсааа тайлуул-жа хулюулээд, газаа хаягдашаба. Газаа хэбтэхэдээ, тэрэ сэсэн хаан гэртээ эмээхэнээр бэшэнэ: «Битнай айн ябанаб, ххэ ногоон хунжэл доро, ногоон торгон дэбидхэр дээрэ хоёр селдаад ахюултай, эбэр шэбэрээр эдеэлжэ, алтан айхан л-хгр бэеэ оройжо ябанаб. Намда айлшаар ерыт. Ерэхэ-Дээ гурбан зуун эрьеэ урдаа туугаад, эбэртэ малаа урдаа туулсаад, эбэргй малаа хойноо туугаад, муу улаан бухая а абаад, муу сагаагша неэем асараарайгты, алтан гэнжэтэй са-моварыем асараарайгты», — гэжэ бэшэнэ.

Бэшэгэй хурэжэ ерэхэдэ, хаанай баруун гарай ахамад т-шэмэлнД уншаад, хаамнай айн газар ябашоо гэжэ ехэ -сеэтэй. Хаанн мунхаг хбн тзрээни дуулаад ехэл сеэтэй, ябахаяа тусеэрнэ, бэшэг сооси хэлээшээр. Ганса*хан бэри бо-лоон гээтэй хни басаган энээнии ондоогоор бодожо иигэжэ хэлэнэ: *Щг

— Ххэ ногоон дэбидхэр гээшэнь алтан дэлхэнмнай гээшэ. Ххэ сэнтир торгон гээшэ огторгоймнай гэнэ. Эбэр шэбэрээр эдеэлиэб гэхэдээ хурайн дуаагаар эдеэлнэб гэнэ. Газаа хоёр ахюултай, тумэр гэнжээр гэнжэлээтэй хэбтэнэб гэнэ ха юм. Намдаа тргэн ерэгты гэнэ, эбэртэй мал гээшэмнай буутай жа-датай сэрэгдээ хэлэнэ, буугй жадагй сэрэгдээ эбэргн мал гэжэ хэлэнэ, муу улаан буха гээшэ минии эрэ болнааб даа, муу сагаагша неэн гэхэдээ та минии хадам эхэ болнот. Алтан гэнжэтэй самовар гэхэдээ бил болоно гээшэ бизэб даа.

Тиигээд тургэн сэрэг суураа бэлдээд ошобод, ошожо хрэ-хэдэнь мэнэ мэнэ хаании алаха гэжэ тсеэржэ байба.

Дайгаар бушуу тргэнр добтолжо ороод, тэрэ хаанн сэрэ-гд сээлЭ дэр дайлалдаад, й бута сосёод диилтибэ. Тиигээд хааниие ахамад тшэмэлндтэйнь бараниинь барижа хлеэд,

эдынг хаан хадам баабайгаа абажа солбог толбог дээрэ гэртээ абаад ерэбэ.

Тиигээд тэрэ хаан энэ бэрэмни ямаршье хн сэсэн бэрхэ байба гэжэ ехэ сеэтэй, анаа амар барандаа жаргажа ууба.

3. БАЯН ХНЭЙ СЭСЭН БЭРИ

Урай хада нэгэ баян хн байгаа. Тэрэ баян газар дээрэ гансахан хбтэй байгаад, ямар бэри ерэхэб гэжэ ехэ анаашархана. Нэгэ хэды болоод хбниинь гэрлээ.

Нэгэтэ эсэгэ хбн хоёр адуугаа эрьехэеэ хээрэ гараа. Х-бууеэ уулгаад, эсэгэнь хэлэнэ:

— Минии тэрээгр адууяа эрьеэд ерэхэдэмни, модон то-гоондо мяха шанаад байгаарайш. Дщ

Эсэгэеэ хэды дайда эрьеэд ерэхэдэнь, хбниинь мяхашье шанаагй, тогоо хэхэмни гэжэ нойтон уляаа нхэлжэ уугаа. Эсэгэнь тэрэ хбеэ яалаар мйнаадажа-минаадажа гэртэнь харюулаа. Гэртээ ерээд тэрэ хбн амгандаа хэлэнэ:

— Эсэгэмни модон тогоо хэхэ гээ, минии модон тогоо хэхэ гэжэ уляаа нхэлжэ уухадамни ерээд минаадажа хаяа.

Тиихэдэнь Ьамгаииин хэлэнэ:

— Шангалаад нхэлд тогоо хэхой, удаан болосор шии-галжа уугааламши. лиихэдэшни абаалам.

Саада дэрынь эсэгэ хбн хоёр баа хээрэ гараба. Эсэгэнь хбндээ мяха модон тогоон соо шанаха гээд, адуугаа эрьехэеэ ошоо. Ерэн гэхэдэнь, мнхи хбниинь баа модо нхэлжэ тогоо хэхэмни гэжэ зобожо, ядажа ууба. Эсэгэнь ха-р ah а ар лэ мэдээдтиба, тиигээд хбндээ хэлэнэ:

— амганшни толгоёор обор хн байна. Ябандаа шинииеэ толгой бариха, тэрэ амгаяа харюула, ондоо амга асара.

Хбниинь амгаяа гэртэнь харюулжа, ондоо амгагай бо-лобо.

Тиигээд эсэгэ хбн хоёр адуугаа эрьехэеэ гараба. Эсэгэнь баа тиимэ юумэ хээд байгаарайш гэжэ хбндээ хэ-

лээд ошобо.

Хбниинь баал модо нхэлжэ тогоо хэхэ гэжэ оролдожо ууба. Эсэгэнь хбеэ бургаааар яалаар абаад, гэртэнь ха

рюулаа. Гэртээ ерээд амгандаа юунн тл сохюуланаа хэлэжэ гэбэ.

Тннхэлэнь амганиииь хэлэнэ:

— Сохюулхой юумэдэ сохюулжа уугааламши, эсэгэеэ ерэхэдэ модо узуурлээд шоро хээд, мяха шараад байхой.

Тэрээнээн пуулдэ хээрэ гарахадаа амганаа хрээр х-бц мяха модондо хадхаад, шараад байба.

Эсэгэнь ехээр баярлаа. «Одоол энэ хбмни сэсэн амга-тай болоод байна, иибэл хэхэдшьс анаашархахагонб», — гээд ойндоо панама.