Çавал сарăлсан

Уху, тӗтӗм тухать! Вӑт ку философи! Мӑрйине чана йӑва ҫавӑрмани? — тӗлӗнсе пӑхрӗ Санька, сӑмах ваклама сӑлтав шыраса.

— Ҫук. Мана кӗтсе тӑнӑ вӗсем, — тавӑрчӗ Павел, пусмине илсе тӑратнӑ май.

— Апла эс пурнасах тетӗн?

— Халех вилесшӗн мар.

— Ун пирки мар-ха эп. Халь ахалех куҫатӑн. Пырса пурӑн пирӗн пата. Пӗр пӳрчӗ пушах ларать. Ҫулла куҫу курӗ… Хӗр тупсан — авланатӑн, тупмасан ан кулян. Пирӗн ӗмӗре инке арӑмӗ те ҫитет, — каллех шӑл йӗрчӗ Санька.

— Хӗрӳ-арӑму тарам. Пӗччен пурӑнма хӑнӑхнӑ эпӗ, — хуравларӗ Павел. Анчах лешӗ хӑй шухӑшне тӗплесех ҫитерме тӑрӑшрӗ:

— Трактористшӑн пулсан, чи малтанах инке арӑмӗ кирлӗ. Мӗншӗн? Пӗр енчен тракторист шуйттан ҫури пек ҫӑрӑлчӑк, унтан — пӑсара пекех шӑршлӑ. Ӑна мазут ӑшӗнче усраҫҫӗ тейӗн. Мӗнле хӗрен качча тухса унӑн кӗпи-йӗмне ҫӑвас килтӗр? Ватта юлнӑ хӗрсем мӑйран ҫакӑнсан кӑна?.. Инке арӑм вара пур енпе те хӗртен лайӑхрах.

Павел чӑтаймасӑр ахӑлтатса кулса ячӗ.

— Эс, Санька, инкесем енӗпе специализациленнӗ пулмалла.

— Тӗрӗс, — кулмасӑр тавӑрчӗ Санька, — Усси ытларах.

— Ҫитӗ сана. Айта, пӳрте кӗрер. Пирӗн пике сӗрсе те пӗтерчӗ пуль, — юлташне ҫавӑтрӗ Павел.

Ҫав самантрах ҫенӗк алӑкӗ уҫӑлчӗ, пусма картлашки ҫине икӗ тулли витрепе Анна тухрӗ. Саньха тӑпах чарӑнчӗ. Хӗр те, вӗсене курсан, витрисене лартрӗ. Алӑк тем хушӑра шалтлатса хупӑнчӗ. Каччӑсем хӗрӗн пысӑк чакӑр куҫӗпе пуҫ урлӑ ҫыхнӑ сирень чечекӗ тӗслӗ косынкине ҫеҫ курса юлчӗҫ.

— Павел! — кӑшкӑрчӗ хӗр, кушак шӑтӑкӗнчен пӑхса. — Ку шывне кайса тӑк та таса шыв ӑсса кӗртсе ларт. Ҫуса пӗтермесӗр кӗртместӗп.

— Вӑт ротӑ командирӗ, — шӳтлерӗ Павел. — Приказсем еплерех парать вӑл. Ӑна качча илекен хӑй пуҫӗпе пурнаяс ҫук. Эс калашле, ирӗксӗрех инке арӑмӗ пирки шутлама тивет, — терӗ Павел ахӑрса.

Ҫак самантра пӗтӗм тӗнче савӑннӑн туйӑнчӗ ӑна, ҫавӑнпа та вӑл илемлӗ те хитре Санька Аннана курсанах хӗрелнине асӑрхамарӗ..

Кайран калаҫу ӑнмарӗ. Санькан шӳчӗ те таҫта тарса ҫухалчӗ: — Эп тислӗк куписене пӑхма тухнӑччӗ. Ҫӗрме тытӑннӑ-и вӑл, тытӑнман-и, — тесе хучӗ унран мӗн сӑлтавпа килнине такам ыйтнӑн, — Пырса ҫӳре.

— Эх, тӑхта. Ҫитнӗ-ҫитменех парӑма кӗрер мар. Малтан ман пата… Эс ӗлӗкхи юлташсене систер. Каҫхине кунта пухӑнатпӑр. Пӳрт тасалать унччен. Володя пӗлет.

Сӑру пур-и?

Кам тутӑр? Эрех пур. Казахстан эрехӗ.

Ӑнлантӑм. Эрех пулсан, сӑра та тупатпӑр. Кайма ирӗк парӑр, старшина юлташ, — шӳтлесе чыс пачӗ вӑл.

5

Пуш уйӑхӗн варринче тӳпе таса, хӗвел куҫ ҫутине илет, ҫил кас-кас ӑшӑ хумӗпе сивӗ юра йӑштарать.

Кӑнтӑрла пӳртсемпе хуралтӑ хӗррисем куҫҫуль тӑкаҫҫӗ, каҫхине шӑнса пыракан тумламсенчен сӳре шӑлӗсем ҫакӑнаҫҫӗ.

Ҫуна ҫулӗ сӑрра чикӗнет, «лорх» ҫӗр улми хуппи тӗслӗ. Унӑн варри асат хуҫнӑ ҫын ҫурӑмӗ лек курпунланса юлнӑ.

Сӑрт ҫамкисене хӗвел юртан тасатать. Ӑна курсанах Иванов сӑвви аса килет:

Тусем-сӑртсем хуп-хура
Юре кайса пӗтнерен…

Анчах курӑк тухни курӑнмасть-ха.

Анӑҫ час-часах пушарлӑ, ҫапах тепӗр кунне ҫанталӑк ҫуллахи пек пӑсӑлмасть. Шурӑмпуҫ ҫӑлтӑрӗ каллех кӗленче пек таса та кӑвак явлӑклӑ.

Паян кӑнтӑрла иртсен пӗлӗтсем хӗвеле хупларӗҫ, сӗреке евӗр сарӑлса Ҫавала анчӗҫ. Ӗнтрӗк ҫывхарни те сисӗнмерӗ.

Ҫамрӑксем пӗрерӗн-пӗрерӗн Павел патне пуҫтарӑнчӗҫ. Каҫ пуличчен «ДТ-54» маркӑллӑ тракторпа ӗҫлекен Гришӑпа Элекҫи кӗрсе тухрӗҫ, анчах иккӗшӗ те нумай лармарӗҫ. Вӗсем ытларах колхоз пурнӑҫӗ ҫинчен калаҫрӗҫ. Трактористсене Виссарион Маркович кӑмӑла каймасть-мӗн. Трактора пачах та пӗлмест имӗш, юсамалла пулсан тӳрех РТСа каймалла. Ӑна мӗн? Ӗҫкӗ ҫеҫ пултӑр. Унран эрех шӑрши кӗнӗ чухлӗ трактортан мазут шӑрши те кӗмест-тӗр.

Пӗр ҫын хакӗ пасар хакӗ мар тенешкел, тен, кӳрентернӗ пуль бригадир? Теприсем таса ҫыннах мӑшкӑлтӑк шывӗпе сапма хатӗр. Апла шутлама сӑлтав ҫук пек: вӗсем иккӗшӗ те вӑрҫӑра пулнӑ, тракторпа та вун виҫшер ҫул ӗҫлеҫҫӗ. Иккӗшӗ те пурнӑҫра пӑркаланма юратман ҫынсем. Шӳте те юратаҫҫӗ. Тӗлӗнмелле шӑпаллӑ вӗсем: пӗр ялтан, пӗрле ӳснӗ, пӗрле ҫара лексе пӗр пулемет расчетӗнче ҫапӑҫнӑ, пӗр кунтах киле таврӑннӑ. Халь пуҫаналлӑ. Элекҫи Купӑста Павӑлӗн аслӑ хӗрне, Гришка — кӗҫӗннине илнӗ. Элекҫийӗ хура, шатра питлӗ, ҫӳҫӗ хӗлӗх пекех хытӑ. Ҫавӑнпах-ши вӑл ҫӳҫне шакла кастарать.

— Куҫӗсем хӑмӑр, ҫын ҫине тӳлеккӗн, кӑшт ывӑннӑн пӑхаҫҫӗ. Тем йӑли тата ун: час-часах пуҫ ывӑтакан лашалла мӑйне тӑсса карланкине сулахай аллипе сӑтӑрса илет.

Гриша — сарӑ, симӗс куҫлӑ, лаптак питлӗ. Сӑмси кӑвакалӑнни пек. Павел ҫара кайичченех ас тӑвать: ӗҫре пулсан, Гришӑн чи малтан сӑмси вараланать, мӗншӗн тесен вӑл ӑна яланах аллипе шӑла-шӑла илет. Халь те ав сӑмси тӑтӑшах ӗҫекен ҫыннӑнни пек хӗрлӗ.

Павел вӗсене эрех сыптарчӗ. Малтан турткаланса тӑчӗҫ, кайран — кикирикӗсем хӗрсен, хӑйсем патне хӑнана чӗнчӗҫ те тухса кайрӗҫ.

— Тӑнлӑ-пуҫлӑ ҫынсем, — шухӑшларӗ Павел. Пӗр ялтан пулсан та ҫара кайиччен Павел вӗсемпе пӗрле ӗҫлесе кураймарӗ.