Çавал сарăлсан

— Лар, Павел, — куланҫи пулчӗ Владимир Сергеевич. — Павел мар ӗнте, — аҫу ячӗ те пурах. Парторгӑн чи малтан авторитет пулмалла. Авторитет тени хисеплесе чӗннинчен те килет. Парти ӗҫӗ комсомол ӗҫӗ мар, унта, ав вӑтӑра ҫитсен те Павел та Ваня. Ҫапла, парторг.

— Апла-тӑк, Павел Сергеевич.

— Вӑт, паллашрӑмӑр та, Павел Сергеевич, — каллех куланҫи тума хӑтланчӗ вӑл.

Павел, пукан илсе, сӗтел пуҫне ларчӗ, аллинчи велюр шӗлепкине, ҫавӑракан инструктора лайӑх сӑнаса илчӗ. Пӗчӗкрех тӳрӗ ҫамки сарлака, сӑмси кайӑкӑнни пек, тути хулӑнрах. Ҫырӑ ҫӳҫӗ шӗвек куҫ харши ҫӑра. Сӑнра темӗнле сивлеклӗх палӑрса тӑнӑн туйӑнать.

— Вӑт, Павел Сергеевич, эсир килни шӑпах вырӑнлӑ. Акӑ мӗн пирки сӑмах пырать. Сирӗн район пуҫлӑхӗсем колхозсенче государствӑна аша пама выльӑх ҫук теҫҫӗ. Трофим Матвеевич пур, тет. Ӑнланатӑр-и? Пур, тет. Апла-капла шухӑшласан, район пуҫлӑхӗсем — пурнӑҫран тӑрса юлнӑ пиҫмен пашалусем, колхоз председателӗ вара вӗсенчен нумай малта тӑрать, — ҫаплах шӗлепкине ҫавӑркаларӗ Владимир Сергеевич. Кӑлаҫнӑ хушӑра вӑл никам ҫине те пӑхмасть. Хӑйне пӳлекен пулас ҫуккине туйнӑн, шухӑшне малалла тӑсрӗ: — Эсир партин декабрьти Пленумӗсем ҫинчен пӗлетӗр ӗнтӗ. Вӗсем — аш Пленумӗсем. Ҫӗршыва аш кирлӗ. Ӑнланатӑр-и? Кам патӑр ӑна, эпир памасан? Халь кирлӗ. Кайран, кӗркунне пуласпа такам та пӗлет. Туй иртсен шӑпӑр каламаҫҫӗ. Эс парти организаци секретарӗ. Вӑт кала: Май уявӗччен миҫе тоннӑ пама пултаратӑр?

Ку ыйту Павелшӑн ытла та кӗтмен ҫӗртен пулчӗ. Вӑл фермӑсенчи выльӑх шучӗсене аван пӗлет, анчах аша памалли выльӑхсене?.. Чӗртме хупнӑ сыснасем пӗр утмӑл пуҫ пур. Вӗсен чӗрӗ виҫи пысӑк мар. Пӑрусене парсан? Ӗнесен хисепӗ пысӑк теме ҫук. Вӗсене ӳстермелле. Виҫӗ вӑкӑр пур. Анна искусственнӑй майпа пӗтӗлентермелли пункт уҫрӑмӑр тесеччӗ…

— Каҫарӑр, Владимир Сергеевич. Манӑн хурав сире килӗшмӗ. Эп ӗҫе анчах йышӑннӑ. Ҫӗнӗ ҫын. Фермӑсенче кашни кунпа пӗрех пулатӑп, анчах миҫе тоннӑ парасси пирки калама пултараймастӑп, — хӳтлӗх шыранӑ пек пӑхрӗ вӑл Трофим Матвеевич ҫине.

Колхоз председателӗ унӑн ыйтӑвне тивӗҫтернӗн, самантрах калаҫӑва хутшӑнчӗ:

— Кадышев халлӗхе кӗҫӗн ҫын-ха. Ытларах вӑл уй-хир ӗҫӗсемшӗн тата механизаторсемшӗн ответлӑ. Тепрер икӗ эрнерен, ак пурне те пӗлсе ҫитет, — хул пуҫҫинчен юлташла ҫапса илчӗ вӑл Павела.

— Хуллен ӗҫе кӳлӗнетӗн, — хӑйӑлтатрӗ Владимир Сергеевич, — хуллен. Пӗлетӗн-и, Михаил Иванович Калинин пӗр колхоз председательне мӗнле каланӑ? Лешӗ эп ҫӗнӗ ҫын, пӗр эрне анчах ӗҫлетӗп тесен, Михаил Иванович ӑна! «Эп пӗр талӑкра ҫӗршыври ӗҫсене йышӑнса пӗтертӗм», тенӗ. — Эс ҫавна шута ил: пултаракансем талӑкрах хӑйне шаннӑ ӗҫе алла илеҫҫӗ. Ку сӑмах май ҫеҫ. Каялла таврӑнар-ха. Трофим Матвеевич вӑтӑр тонна, тет.

Павел шалтах тӗлӗнсе кайрӗ.

— Ӑҫтан, мӗнле? — чӑтаймасӑр ыйтрӗ вӑл.

— Халь тин интереслентерет-и сире ку ыйту? Трофим Матвеевич пӗлет, — хӗрсех кайрӗ Владимир Сергеевич. — Вӑл резервсем тупма пултарать. Хӑвах шухӑшла: колхозӑн халь техникӑ пур. Мӗн тума сире тракторсем, автомашинӑсем ҫителӗклӗ чухне ҫӗр ҫитмӗл пуҫ лаша кирлӗ? Вӑтӑрӑшне пӑрахӑҫласа — аша. Акӑ сана сахалтан та вун икӗ тоннӑ. Тепӗр ик ҫӗр пуҫ сысна.

— Пирӗн пӗтӗм ферминче те ик ҫӗр аллӑ кӑна, — тӳрре тухма тӑрашрӗ Павел.

— Вӑт чӑтӑмсӑр ҫамрӑклӑх. Сан Трофим Матвеевичран вӗренмелле. Колхозра тӑват ҫӗр кил. Кашнинче пекех хӗл каҫнӑ сыснасем пур. Ҫапла-и, Матвеевич? Пирӗн, парти работникӗсен, пӗр йӑнӑшӗ ҫавӑ та: вӗсем ҫӗнӗ юхӑма курмаҫҫӗ. Халӑх Америкӑна хуса ҫитес тесе чунне парать, а хӑш-пӗр консерваторсем, е халӑхран уйрӑлнӑ догматиксем халӑх ҫӗкленӗвне асӑрхамаҫҫӗ. Асӑрхама мар, киввишӗн ҫунаҫҫӗ. Кив ҫулпа ҫӳреме кӑмӑллӑрах, ӑна хӑнӑхнӑ, ҫӗннипе кайсан тем пулать? Вӗсене ҫав ҫӗнни хӑратать те. Мӗншӗн халӑх юхӑмне картламалла? Вӑл пур пӗрех киввине аяла тӑвать. Атӑла ҫулталӑкӗпех пӑрпа витсе тӑратаймастӑн. Ҫапла вӗт? — Павел ҫине хавӑрт пӑхса илчӗ Владимир Сергеевич. «Куртӑн-и, — терӗҫ унӑн куҫӗсем, — пуласлӑха пӗлсе ӗҫлес пулать».

— Калатӑп вӗт сана, — каллех хул пуҫҫинчен ҫапса илчӗ Трофим Матвеевич. Вӑл парторг хирӗҫлеме пуҫласса туйрӗ пулас, ҫавӑнпа сӑмаха пӑрса яма тӑрӑшрӗ. — Паратпӑр, Владимир Сергеевич. Лашине вӑтӑр пуҫ мар, хӗрӗх те паратпӑр. Халь колхозра уса кӳменнисем — лашасемпе арҫынсем кӑна, — кулса ячӗ вал. — Кӑҫал пушшех хӑрамалли ҫук. Халь тракторсем пур, Тракторисчӗсем тата мӗнле! — куҫне хӗсрӗ вӑл Павела. — Кӑҫал эпир, Владимир Сергеевич, хӑшне-пӗрне хӑрӑмпах хуратса яратпӑр. Кӑтартатпӑр ак упасем хӑш шӑтӑкра хӗл каҫнине. Кукурузӑ тӗшши туса илетпӗр. Обязательствӑна пурнӑҫлатпӑр. Обкома та пӗлтерме пултаратпӑр. «Ҫавал» колхоз маяксен шутне кӗчӗ пулсан хам председательтен тухмасӑр та тухас ҫук.

— Ӗненетӗп, Матвеевич. Ыр сӑмаххушӑн тавтапуҫ. Кун пирки эп обком секретарьне те пӗлтерме тӑрӑшӑп.

— Палкатпӑр пӗр виҫе, хамӑр апат ҫимен, — сасартӑк хыпаланса ӳкрӗ колхоз председятелӗ. — Эп иртенпех апат ҫимен. Павел та выҫах ӗнтӗ. Эх, эс, хусах, сана ман столовӑн уҫса парас штоль? Хатӗрленӗр. Пурте апата каятпӑр. Ухмахӑн пӗр юрӑ, теҫҫӗ: ҫур аки те аш, сӗт те ҫӑмарта. Тӗнче вӗсемпе тытӑнса тӑрать-и? Айтӑр, хатӗрленӗр, каяр, — васкатрӗ вӑл.