Çавал сарăлсан

Комендант хута икӗ хутчен вуласа тухрӗ, кӗсйинчен блокнот кӑларчӗ те ун ӑшне чиксе хучӗ.

— Начальствӑ хушать пулсан, мана мӗн? Куҫакансен кӗтмелле пулать вара, — терӗ вӑл, — Эй, Борис! — кӑшкӑрчӗ кил хушшинче хӗрсех велосипед юсакан ачине. — Ҫӑраҫҫи ил те Семеновсен хваттерне кайса питӗр. Асӑрха, чӳречисене вӑтса ан хӑварччӑр.

Комендант ертсе ҫӳреипе Трофим Матвеевич ҫуртсене тулашӗнчен те, шалтан та сӑнарӗ, пӗренисем ҫӗрнипе ҫӗрменнине тӗреслеме килтен илсе килнӗ ат пӑрипе чике-чике пӑхрӗ. Ҫыннисем тухса кайма ӗлкӗреймен хваттерсене ҫеҫ шала кӗме хӑймарӗ.

Ҫурчӗсем нумайӑшӗ пӗрешкелтерех: е икшер, е тӑватшар хваттерлӗ. Кашни ҫемье валли уйрӑм алӑк каснӑ.

Трофим Матвеевича уйрӑмах общежити ҫурчӗсем савӑнтарчӗҫ. Ҫамрӑксем клуб туса пар тесе антратаҫҫӗ. Пӗр икӗ общежити илсен, клуб мар, чиркӳ тума пулать.

Хӑйне килӗшнӗ ҫуртсен алӑкӗсем ҫине Трофим Матвеевич кӑмрӑкпа «Ҫавал» колхоз тесе ҫыра-ҫыра хучӗ.

— Мӗн ахалех варалатӑн? — вӑрҫрӗ ӑна комендант. — Директор каланӑ пулсан, сирех сутаҫҫӗ.

— Кун пек ҫырсан, туяннӑ пекех туйанать.

Вӑл тӗп поселокран ҫирӗм пӗр ҫурт суйларӗ, вӗсен виҫине, мӗнпе витнине хӑйӗн блокночӗ ҫине ҫырса хучӗ, Вара тин столовӑйне апат ҫиме кайрӗҫ. Коньяк тупӑнмарӗ, ҫуттипех ҫырлахма лекрӗ. Типшӗм комендантӑн салху сӑнӗ ӗҫсен те улшӑнмарӗ.

Унӑн кӑмӑлне ҫавӑрас тесе, эрехне ытларах та ытларах ярса пачӗ:

— Эпир санпа кунашкал мар хӑналанӑпӑр-ха. Тӑхта ак. Пирӗнпе вилместӗн эс. Ҫурчӗсене халех куҫармастпӑр. Ҫапла-и? Унччен колхозран хурал ярас пулать. Эпир ямастпӑр. Сана шанатпӑр: Иксӗмӗр договор ҫыратпӑр та, пӑхса усранӑшӑн — сана улт ҫӗр тенкӗ. Мӗн, сахал-и? — комендант йӗрӗнчӗклӗн кулнине асӑрхарӗ председатель. — Сахал тетӗн пулсан, ҫич ҫӗр паратпӑр.

— Килӗшетпӗр, — сасартӑк унӑн аллине чӑмӑртарӗ тӑсланкӑ. — Эп уншӑн мар. Ултӑ ҫул хушши тӑрӑшрӑм поселокшӑн. Пӗлетӗн-и, вӑрман ӑшӗнче тесе, материалсем тупма ҫӑмӑл пулнӑ тетӗн-и? Эй-ей, йӑнӑшатӑн. Тепре чух патшалӑх валли хатӗрленӗ йывӑҫа та хамӑр валли илсе юлнӑ. Ҫӳлтисем пӗлсен? Лекетӗн вӗт. Халь ак, салататӑп. Сыв пуллаш вара Герман Филиппович поселокпа, каллех ҫӗнӗ вырӑн туп. Вун тӑватӑ ҫул комендантра. Иккӗмӗш вырӑнта. Вӑрман тырӑ мар, кашни ҫулах шӑтса ӳсмест. Вырма вара ҫулталӑкӗпех выратпӑр. Техники тата мӗнле? Куҫ умӗнчех ҫаратса пырать.

— Вӑл тӗрӗс. Ху аллупа тунӑ япалана аркатма тимӗр чӗре кирлӗ, — Герман Филипповича тӗк май шӑлма тӑрӑшрӗ председатель.

— Ҫавӑнпа кашни ҫемье тухса каймассерен мӑкӑрас килет.

— Договорне паянах ҫырӑпӑр-и? — калаҫӑва хӑй енне ҫавӑрма тӑрӑшрӗ Трофим Матвеевич.

— Сирӗн ирӗк. Хӑть паянах ҫыр.

— Юрать. Аштӑрти поселок та сан ҫинех кӗрет-и?

— Манӑнах.

— Апла унта та кайса килер…

— Мӗнпе? Каҫ та пулать.

— Лаша тупатпӑр. Юлан утпа.

— Ман ӗҫ кунӗ вӗҫленчӗ, — сехечӗ ҫине пӑхрӗ комендант.

— Уншӑн эп татах хушса паратӑп. Ан хӑра, ахаль тӑвас ҫук.

— Кайсан, кӗҫӗр таврӑнаймастпӑр, Унта вун икӗ ҫухрӑм.

— Ҫӗр выртмаллах кайӑпӑр апла-тӑк. Ӗҫмелли-ҫимелли илӗпӗр.

Алӑ тытрӗҫ. Трофим Матвеевич телефонпа вӑрманпромхоз директорӗпе, унтан тӑван ялӗпе калаҫрӗ. Вӑл ыйтнипе Марьене чӗнсе пычӗҫ:

— Наряд пар ырана валли. Павел тракторӗ те акма пуҫлатӑр. Эп ыран кӑнтӑрласӑр ҫитейместӗп, — терӗ вӑл арӑмне.

Аштӑрта Трофим Матвеевич виҫӗ общежитипе чылаях пысӑк вите суйласа хучӗ. Юписем юман, пӗренисем шултра, маччапа урай та сарнӑ, тӑррине чус витнӗ. Тепӗр виҫӗ-тӑватӑ сыпӑ хушсан, виҫ ҫӗр пуҫ сысна вырнаҫмалӑх лайӑх вите пулать.

Вӗсем Аштӑрти общежитире ҫӗр каҫрӗҫ.

Тепӗр кунне вӑл ирех вӑрманпромхоза васкарӗ. Ҫитсен, бухгалтера ҫуртсен хакне шутлаттарчӗ те, директор патне кӗрсе, тав туса тухрӗ. Вара тин ялалла ҫул тытрӗ.

Таврӑнасса вӑл хаваслӑ таврӑнчӗ. Ӗнерхи тавлашу ҫинчен те манса кайрӗ.

3

Марье упӑшки шӑнкӑравланӑ хыҫҫӑнах правлени техничкине хӑй пӳлӗмне чӗнсе кӗртрӗ.

— Чи малтанах Павела туп, — хушрӗ вӑл. — Ҫула май бригадирсене кала. Кладовщик Петӗре те чӗнме ан манса кай.

— Каҫ пулать, ӑҫтан эп пурне те тупса пӗтеретӗп, — хирӗҫме пӑхрӗ техничкӑ.

— Пурне те тупмасан та, Павела туп!

«Мӗншӗн Павела? — шухӑшларӗ Марье, пӗччен тӑрса юлсан. — Ҫавӑншӑн, — тавӑрчӗ вӑл хӑйне хӑех, — унпа эп эрне ытла калаҫман. Манран тарса ҫӳрет… Ӑна эп хӳтӗлетӗп, упӑшка умӗнче яланах юрлатӑп, вӑл пур эп ҫуннине, эп тӑрӑшнине шута та илмест».

Павел ҫак вӑхӑтра хирте пӑрҫа акакансем патне пырса тухрӗ. Элекҫи кӑна акать-мӗн, Гришка тракторӗ ларать.

— Мӗн пулнӑ? — ыйтрӗ Павел.

— Ак, — илсе пычӗ Гришка йӗкӗте пӑрҫа миххисем патне. — Кӑна эп акмастӑп. Кунта пӑрҫинчен ытларах утмӑл туратпа пукра вӑрри те сӗлӗ. Вӑрлӑх вырӑнне фуражлӑха хӑварнине парса янӑ. Вӑт жулик, — вӑрҫрӗ тракторист.

— Бригадир ӑҫта?

— Яла кайрӗ. Элекҫин, ав, таса вӑрлӑх. Илсе килни пӗтмерӗ те, ӗҫлет. Манӑн пӗр сехет ҫухалчӗ, кӗҫ сменӑ улӑштармалли вӑхӑт ҫитет, — пӑшӑрханса пӗлтерчӗ тракторист.

Юрать нумаях кӗтмелле пулмарӗ, кӗҫех ял уничинчен автомашинӑ курӑнчӗ. Тепрер темиҫе минутранах ҫитсе чарӑннӑ машинӑран Федор Васильевич тухрӗ. Брюки айне хӗстернӗ пушӑ кӗпе ҫанни тухса кайнӑ. Тути ҫунса кушӑрканӑ.

— Давай! — кӑшкӑрчӗ вӑл кузовра михӗсем ҫинче ларакан колхозниксене, — курмастӑр-им трактор тӑнине? Давай!