Çавал сарăлсан

…Вӗсем Ҫавал хӗрне аннӑ чухне тул ҫутӑлса килнин палли те ҫукчӗ-ха. Павел витрисене ҫырана лартса хывӑнчӗ, вара ҫутатакан фонарь ҫутипе хуллен асӑрханса Ҫавала кӗрсе кайрӗ. Тетел ҫуначӗсене пӗр ҫӗре пуҫтӑрчӗ.

Чӑтаймарӗ Марье. Ҫыран хӗрринченех витресем йӑтса сикрӗ, кӗлетке кӳлепине чараймасӑр шыв патне ҫитичченех шуса анчӗ.

— Эх, платйӗне чӗртӗм ӗнтӗ, — пӑшӑлтатрӗ вӑл.

— Васкатӑн ҫав. Эп йӑтса хӑпараттӑмччӗ, — хуравларӗ Павел.

Икӗ витри те кӑшт кӑна тулаймарӗ. Кунта партассем те, темиҫе хура куҫ, ытларахӑшӗ вара ыраш пӑтрисем кӗрсе тулнӑ.

— Телейлӗ эс, — терӗ Марье, ассӑн сывласа. Ҫыран хӗррине хӑпарчӗҫ. Каччӑ васкасах тумланчӗ.

— Илсе каях пӗр витрине, — хушрӗ Павел. — Теприне Кулине инкене паратӑп. Ыран трактористсене пулӑ яшки пӗҫерсе патӑр.

— Эх, Павел, пулӑ кирлӗ-и мана? Эс, эҫ кирлӗ, — пӑшӑлтатрӗ Марье. Эс чунсӑр, эс ҫурхи Ҫавал шывӗ пек сивӗ. Сывӑ пул. Хирӗҫ тавӑрман юрату — юрату мар. Аса илӗн-ха, Павлик, мана, пайтах аса илӗн.

Вӑл качча ыталаса илчӗ, чуп турӗ, вара нимӗн сӑмах чӗнмесӗрех Ҫавал хӗрринчи сукмакпа утрӗ. Тем терирен ҫеҫ фонарь ялтлатса сӳнчӗ.

Павел йӗпе тетелпе тата икӗ витрепе анкарти хыҫнех тӑрса юлчӗ.

Тул ҫутӑлас чух тин ҫывӑрса кайрӗ каччӑ. Ыйхи те канлӗ пулмарӗ, тӗлӗксемпе аташрӗ. Ун умне хӗреснашшӗ тухрӗ. Николай Андреевич пуҫне тухӑҫри халӑх ҫынни пек чалма ҫыхнӑ, урисене хуҫлатса, тӗпелти сак ҫинче ларать. Павел, ача чухнехи пек, урисене тӑсса урайне ларнӑ. Вӗрентет хӗреснашшӗ, пӳрнипе юнаса вӗрентет.

— Сыхлан, Павел. Юрату тени ӑслӑ этеме те час-часах ӑссӑрлатать. Тепӗр чухне чун савнине калама кирлӗ мар вӑрттӑнлӑхсене те каласа паратӑн. Хӑрушӑ, питӗ хӑрушӑ хӗрарӑм ҫилленсен. Сыхлан, Павел, сыхлан.

— Марье ман арӑм мар, эп унран уйрӑлмаллипех уйрӑлтӑм, — хирӗҫлет каччӑ.

— Арӑму пекех пулчӗ ӗнтӗ вӑл. Ял пӗлет халь сирӗн ҫинчен. Пӗтӗм Ҫавалкас калаҫать, — тавӑрать чалма ҫыхнӑ хӗреснашшӗ.

— Пӗлеҫҫӗ пулсан — пӗлччӗр! — кӑшкӑрса ярать каччӑ.

Хӑй сассинчен хӑй шартах сиксе вӑранать Павел. Чӳречерен шаккаҫҫӗ-мӗн.

Колхоз технички ӑна хут тыттарчӗ, Марье ҫырнӑскер.

«Кадышев юлташ! Паян С-80 тракторпа е культиваци тума, е тулӑ акма кай. Трофим Матвеевич вӑрман таврашӗнче сухалама чармашкӑн хушрӗ. Прыгунова».

— Акӑ, тавӑрать те, — тӗлӗкне аса илчӗ Павел. Неушлӗ тӗлӗк тени тӗрӗсех пулать? Пулма пултараймасть.

Ӑна Марье каҫхинех ҫырнине пӗлеймерӗ каччӑ.

4

Владимир Сергеевич бюросем ирттерекен залран такам тапса кӑларса янӑ пек васкаса тухрӗ. Тулти алӑкне шартлаттарса хупрӗ, приемнӑйри пӗртен-пӗр чӳрече кантӑкӗсем сиксе чӗтренчӗҫ. Асӑрханса тем шухӑшланӑн, икӗ-виҫӗ утӑм турӗ, тарланӑ ҫамкине шӑлма аллине ҫӗклерӗ. Сисеймерӗ пулас, шӑлса илнӗ чухне куҫлӑхӗ аяккалла ывтӑнса кайрӗ. Чӑнкӑр! — турӗҫ куҫлӑх кантӑкӗсем юман паркет ҫинче. Ванчӑкӗсем урайне салаланса сирпӗнчӗҫ.

Хӗрелнӗ пичӗ сасартӑках шурса кайнӑн туйӑнчӗ, куҫӗ хӑйӗн тӗлсӗррӗн пӑхать. Вӑл ҫухалса кайни таҫтанах палӑрать. Куҫлӑхӗ ӳкнӗшӗн ҫеҫ кӑштах ҫӳҫеннӗ пек пулчӗ.

Прнемнӑйра паян Оля дежурствӑра тӑрать. Пӗр вӑтӑрсенчен иртнӗ хӗрарӑм вӑл. Ҫивчӗ чӗлхеллӗскер. Владимир Сергеевича куҫлӑхне илсе пачӗ.

— Савӑт-сапа телее сиссе арканать, теҫҫӗ. Куҫлӑх мӗне сиссе арканать? — ыйтрӗ Оля, инструкторпа ҫепӗҫрех пулма тӑрӑшса. Вӑл та пулса иртнӗ трагедие ӑнланчӗ пулас, ытти чухнехи пек, Владимир Сергеевича йӗкӗлтемерӗ.

— Тавтапуҫ, — хӑйне алла илме тӑрӑшрӗ Владимир Сергеевич. — Куҫлӑх вӑл, Олечка, инкек-синкеке сиссе ванать. Пушкин пек каласан: «То вознесет его высоко, то броснт в бездно без следа». Ҫӳле илсе хӑпартрӗҫ малтан. Кайран тӗпсӗр авӑрах пӑрахрӗҫ. Мӗншӗн? Альтруист пулнӑшӑн, парти, ҫӗршыв интересӗсене чи малти вырӑна лартнӑшӑн. Кӑтартрӑм районта хам инициативӑна, — терӗ Владимир Сергеевич. Унӑн питӗнче йӗрӗнчӗклӗ кулӑ ҫуралчӗ.

Оля ӑна йӑпатасшӑн кулчӗ курӑнать, анчах хӑй инструктора юратманни палӑрчӗ-палӑрчех. Е чӗлхине чараксӑртарах тыткалама хӑнӑхнӑран ҫапла пулса тухрӗ-ши?

— Аптрамӑр-ха эсир… Хӑшӗсем авӑра ӳксен те путмаҫҫӗ.

Инструктор хӑйне вӑйлах тивертнине ӑнланчӗ, ҫапах шутлеме пӑхрӗ:

— Тӗрӗс, Олечка. Тислӗк путмасть, шлепке путмасть. Ҫапах мана асӑнма васкасах ҫурта лартрӗҫ. Ҫӳле ҫыратӑп. Вӗсем вӗрсе сӳнтерме пултараҫҫӗ. Эп хамшӑн мар, парти интересӗсемшӗн тӑрӑшнӑ, — хурав-ларӗ вӑл, секретарь илсе панӑ куҫлӑх ҫаврашкине хыпаласа. Приемнӑйӗнчен вӑл коридора пӗкӗнмесӗр, пуҫне каҫӑртса тухса кайма тӑрӑшрӗ. Алӑка уҫсан каялла ҫаврӑнчӗ, тӗссӗрлене пуҫланӑ куҫӗсемпе Оля ҫине пӑхрӗ те:

«Будь, словно, дуб, который,
Попав под ураган,
Хоть выворочен с корнем,
Но не согнул свой стан», —

тесе хӑварчӗ.

«Артист — шухӑшларӗ секретарь, — пулса ҫитеймен артист».

Кӑштах тӑхтасан обком бюровӗ саланчӗ. Варринче кавир сарнӑ приемнӑя бюро членӗсем, пай заведующисем тухрӗҫ, сектор заведующийӗ хутсем йӑтса, хыпалансах иртрӗ. Шӑп коридор калаҫупа тулчӗ.