Дарц

Шен кабинета чуьра дIа йолчу неIарехула зала чу а ваьлла, хьаьжайукъ хабийна, бурсане хьаьрса цIоцкъамаш а дусийна, дуткъий балдаш тIеттIа а таIийна, вахана, стоьла улло дIахIоьттира иза. Начальник чувеача, хьалагIевттира зала чуьра нах. ГIалгIайн йартийн йуьртдай, имамаш, къеданаш, халкъо лоруш болу къаной а. Михеевс, вист а ца хуьлуш, охьаховша аьлла, куьг ластийра цаьрга. ТIаккха царна тIехула оьгIазе бIаьрг туьйхира цо. Холхазан куйнаш, туркойн песаш, Iаьрбийн чалбанаш. Детица бустамаш кхелина гозарш йолу машин чоэш, исхаран, атлазан гIовталш, башлакхаш. Iаьржа, кIайн, цIен гIина диллина а, йехий, йоций, шуьйра а мажош. Тайп-тайпана тодина мекхаш.

Зала чохь тийналла хIоьттича, парггIат, буьрсса къамел долийра Михеевс:

– Цуьнан Воккхалло паччахьо, цуьнан Iедало, пачхьалкхо тешам белла йуьртдай, имамаш, къеданаш хIиттийнера шу йарташкахь. ШолгIа, шайн къомах, цуьнан кхолламах жоп дала дезаш, цунах дог лаза дезаш, иза бохамех лардан декхар долуш, халкъан баьччанаш ду шу. Амма паччахьна а, халкъана а хьалха шайн декхарш кхочуш ца дина аш. Паччахьна а, халкъана а хьалха зуламе ледарлонаш йийлийтина аш. Шун дехаршца гIалгIайн халкъана тIера дуккха а пачхьалкхан декхарш дIадаьхна Iедало. ГIалгIашна бакъо йеллера гIалагIазкхийн махкахь латта лело а, цигахь баха а. ТIаьххьара а, шу реза долу Андронников шун округан начальник хIоттийра. Аш тIелаьцнера пачхьалкхан законаш лера а, кхочушдан а, пачхьалкхан декхарш такха а, шайн махкара зуламаш совцо а. Амма уьш а, пачхьалкхана хьалха кхин дуккха а шайн декхарш а аш кхочуш ца до. Мелхо а, дуьхьалдевлла. Шайна тIера пачхьалкхан хьалхалера декхарш гечдича, керланаш а шайна гечдийр ду моттахь, Iехаделла шу. Цхьа кепек а гечдийр дац. Аш тIелаьцнера шайн махкахь зуламаш совцо. Уьш, мелхо а, алсамдевлла. Гобаьккхина талораш, къоланаш ду. Некъашкахула оьрсий дIасабаха ца буьту, лечкъабо, бойу. Зеламха а, цуьнан разбойникаш а шун йарташкахь хуьлу. Уьш шайн йарташка ца буьтучу меттана, мелхо а, ларбо аш. Ши де хьалха Iассан тIай тIехь Андронников отрядана кIело йинчу Зеламхица пхи гIалгIа хилла. Уьш пхиъ а, кхиболу гIалгIайн разбойникаш а муьлш бу, хаьа шуна. Муха ца хаьа, шун хIусамашкахь буьйсанаш йохуш а, аш царна герз а, даар-малар а латтош хилча. Шайна тIера пачхьалкхан декхарш дIатакха ши кIира хан йу шуна. И хан чекхйалале аш декхарш ца такхахь, ас, йарташка эскарш а дахкийтина, керташкара даьхни, сал-пал нуй хьаькхна дIадохьуьйтур ду шун. ТIе, шуьга кхабийта йарташка салтий а хIиттор бу. Оццу хенахь шайн коьрта разбойник Саламбек а, Iacca тIай тIехь Зеламхица хилла пхи разбойник а схьа ца лахь, мацца а цкъа Зеламхин а, цуьнан разбойникийн а лар чуеана йарташ чим беш йагор йу, цигара бахархой Сибрех бохуьйтур бу. Цаьрца цхьаьна Сибрех бохуьйтурш шуна йукъахь хила а мега. ХIинца тIаьххьара а. Шу дерриг а шайн даржашкара дIадоху ас. Шун меттана кхин хIиттор бу. Мелла а хьекъаленаш. Шайн декхарш цкъачунна шайн гIоьнчашна тIедахка.

Михеев, кхин вист ца хуьлуш дIа а хьаьвзина, нийсса гIулч йоккхуш, вахана, ша зала чувеанчу неIарехула къайлавелира.

ГIалгIайн тхьамданаш, дегнаш доьхна, йарташка бирзира…

2

Ша тоьхна ши кIира хан чекхйаллалц а ца Iийра Михеев. ГIалгIайн йарташкахь уггар карзахечарна йа обаргаш бевллачу йарташна кхерамаш тийса вуьйлира иза. Уггар хьалха декъаза кхаж белира Саламбекан йуьртан – СагIопшан. Йуьрте Саламбек схьавоьхура Iедало. Нагахь санна иза схьа ца лахь, берриг а бахархой Сибрех а бахийтина, йурт йаго кхерамаш туьйсура.

Ткъа арахь октябрь лаьттара. Ткъевне, шийла, йочане. Лаьмнашка дуьллу ло а церан когашка кхаьчнера. Оцу мискачу нехан мискачу хIусамашка гIертара шийла Ia. Нах боьхна хьийзара. Йуьртахо Iедале дIа а велла, шаьш а, шайн доьзалш а таIзарх, бохамах кIелхьардаха а ца лаьара. Саламбекан а ма бу доьзал. Зуда а, кегий бераш а. Шен лаамехь, хазахета ма ца ваьллера иза обарг. Халкъана орцахваьллера. Халкъан дуьхьа хьаннашкахула, лаьмнашкахула, экха санна, кхерсташ лела. ДIатосу цхьа гIулч а, цхьа минот а тешаме йоцуш. Iедалан харцонаша, къизалло – цхьана aгIop, къелло, эшамо – вукху aгIop, ма теттина иза оцу новкъа. Саламбек церан йуьртахо, ваша хилла ма ца Ia. Иза гIалгIайн декъазчу халкъан кIант ма ву.