Дарц

– Со гIалгIа а, хамхо а, бусалба а ву, Зеламха. Амма отрядан герз хьуна дала ницкъ бац сан. Нахера лехна, ас пхи топ а, пхи бIе патарма а лур бу хьуна. Сан ницкъ боцург суна тIе а дожадай, сан сий дайа ма гIертахьа, Зеламха!

– Дика ду, Мохьмад-Гери. Тхан герз ду массанхьа а дIадиллина. Амма тховса со тIекхочехь дац. Герзаца накъостий а бу Iедалх къайлабевлла, дIасабаьржина. Уьш тIегулбан а, герзана тIекхача а хан йац сан. Суна тховса деза герз. Кхана Iуьйранна Iассан тIай тIе йогIу хьакхарчий йайа. Ахь нахера дехна, эцна йа йухалург а герз дахь, кхо де далале, со валаза висахь, ас иза дIалур ду царна. Йа изза герз, йа цул а тоьлларг.

Мохьмад-Гери а, Элбарт а аравелира хIусамдеца.

Ши сахьт даьлча, йухабаьхкира уьш, пхи топ а, царна пхи бIe патарма а бохьуш…

7

Iacca тIехула тIай тогIи готтачохь лекхачу шина бердан йистошна тIе ши йуьхьиг а хIоттош диллинера. Говзачу пхьераша, хьостамаш доцурш, кхин эчиг а ца эдеш, дечигах динера иза. Лакха тIера чухьаьжча, цхьаццаволчунна бIагор а богIуш, лекха. Цунна тIехула ворданаш ца лелара, йа уьш лела некъаш а дацара хIокху лаьмнашкахь. Дуьхь-дуьхьал вогIу ши стаг парггIат морзахваллал шуьйра дара тIай, ткъа говрахь вогIург, говрара чу а вуссий, урх лоций, дехьа-сехьа волура. Гуттар а шех а, шен говрах а тешарг говра тIехь а волура. Сатоссучу хенахь накъосташца цига веанчу Зеламхас шина кIелоне дIанисбира шен тIеман ницкъаш. Шеца Азамат а, Мохьмад а, Бийсолта а витина, тIайна нийсса дуьхьал лекхачу торха тIе охьахиира иза. Отрядан йуьхь тIай тIе йаьлча, тIетоха йезара оцу веаммо. Ткъа Элбарт а, Мута-Iела а, Эдал-Гери а тIайна пхи бIе гIулч лахахь торха тIе охьахиира. Оцу кхааммо, ЗеламхагIара герз тоьхча, отрядан аръергардана тIетoxa йезара, салташна йухабовла некъ ца буьтуш. ВорхIе накъостехь пхоьазза йовлу тоьпаш а, xIoрангахь а цхьацца бIе патарма а, кIелонгахь шаьш хьелахь а аьлла, цхьана денна кхача а, хи а дара.

Малх гIушлакха баьлча, тогIи чохь гучуйелира отрядан авангард. Хьалха говрашкахь гIалагIазкхийн, дегIастанхойн дошлойн ши бIо а, царна тIаьхьа гIашсалтийн ши рота а. Гуттар а тIаьхьа говраш тIехь отрядан сурсаташ, патармийн йаьшканаш, кхиерг йохьуш богIура нуьцкъала арабаьхна гIалгIай.

Зеламха турмалца лерина хьоьжура тIай тIе кхочучу отряде. Говрашкахь хьалхаваьлла масех эпсар вара. Царах шиъ, Андронников а, Донагулов а, вевзира Зеламхина. Цигаьркаш уьйзуш, вовшашца къамеле ваьлла, шеквоцуш вогIура и шиъ.

– Уггар хьалха эпсарш бойур бу вай. Ас Андронниковна тухур йу, ткъа ахь, Азамат, Донагуловна тоха. Мохьмад, ахь а, Бийсолтас а, барт а бай, шаьшшинна цхьацца къаставе.

– Э, Зеламха, со реза вац ахь бохучунна! Андронников суна вита веза!

– ХIан-xIa, Азамат, цо сан доьзал йийсаре бигна. Иза вен чIагIо йина ас.

– Ткъа суна шина гIалагIазкхичуьнга йеттийтина цо! Куьйгаш а, когаш а дехкийтина. Ша тIе а хIоьттина. ЧIоггIа тоха а бохуш. Коьртах, чоьже, чукIеле тоха а бохуш. Там хилла вела а воьлуш, говрах терсаш. ХIан-xIa, Зеламха, и гуьржи ас вуьйр ву. ТIе, тхан Несара округан начальник волчу цо дукха зударий, бераш делхийна. Важа суьйли, Донагулов, вехьа ахь. Иза а ма вара цуьнца хьан доьзал йийсаре лоцуш. Цуьнца хийцалуш, Бецера а, Зезагера а лем оьцуш а. Цуьнан суьйлаша дукха дог этIийна хьан доьзалан.

– Дика ду, Азамат. Андронников хьуна вуьту ас.

ТIаккха, ши бIаьрг лаьмнашна тIехула стигала хьала а боьгIна, даржийна ши куьг доIина хьалалецира Зеламхас:

– ХIай АллахI, хара дуьне-Iалам кхоьллина ницкъ болу тхан Дела! Айхьа кхоьллинчу синошна лаьттахь, хи чохь рицкъа латто къинхетаме, комаьрша Дела! ГIийлачунна, мискачунна, дедоьхначунна орцахволу Дела! Бохаме, халоне нисвеллачунна собар ло Дела! Хьо воцург кхин Дела цахиларх дог тешначу, Ахь ваийтина Хьан лай Мухьаммад пайхамар бакъвинчу, Aхь декъалбина эвлайааш къобалбинчу, Ахь гайтинчу некъахь тхешан ницкъ ма-кхоччу нисдала гIертачу тхох къинхетам белахь, тахана тхуна орцахвалалахь! Нагахь тахана тхо харцонна арадевллехь, тхан бIаьрса бIарзделахь, тхан куьйгаш лахаделахь, тхан дегнаш чу кхерам тасалахь! Нагахь тхан некъ Ахь къобалбеш белахь, тхан бIаьрса серладаккхалахь, тхан куьйгаш чIагIделахь, тхан дегнашна собар лолахь! Хьан бакъ динан мостагIаша бIарздинчу тхуна хIокху керстанех бекхам эца ницкъ лолахь! Хьо воцург орцахвала да воцуш, гIo дан накъост воцуш, хIокху керстанийн Iедало акхаройн амалшка дерзийна, кIелхIотта тхов боцуш, лаьмнашкахула, хьаннашкахула меца, дерзина лелачу тхуна гIo делахь, хIай АллахI, тхан ницкъ болу, къинхетаме, комаьрша Дела!..

ТIай тIекхьаьчча гIаш а бевлла, говрийн архаш лаьцна схьабуьйлабелира эпсарш. Массарна а хьалха вогIура Андронников а, Донагулов а. Цаьршинна тIаьхьа – полковник Курдиев.

– Курдиевна хIун до вай? – хаьттира Мохьмада.

Зеламхина ца дицлора шена кIеззиг а дина дика. Цуьнан кIант Мохьмад, лайлахула ца вахалуш, кIадвелла соьцуш гича, Курдиевс схьа а эцна, говра тIе а ваьккхина, шена хьалха охьахаийнера. Иза ца дицделлера Зеламхина.

– Курдиев ма хьеве.