Дарц

Пурхе йаьллачу цунна кетIахь масех стаг гира. Царна тIехь ламанхойн духар делахь а, шатайпачу куйнех а, коча тийсинчу таррех а, маж-мекхех а уьш гIалагIазкхий хилар хиира цунна. Шена уьш ца гинчуха, шек йоцчуха, меллаша йуха а йаьлла, цIа чу йахара иза.

– ГIалагIазкхий бу кетIахь лаьтташ! – йагийча санна, мохь белира цуьнан.

Аюб аравала гIоьртича, цуьнан дегIах хьаьрчира зуда.

– Цара вуьйр ву хьо! Сан докъа тIехула бен аравер вац хьо!

Аюба шех хьаьрчинчуьра дIайаьккхира иза.

– ДIайала! Хьо хьерайаьлла? Каравахча, ирхъуллур ву цара, Саламбек санна. Дуьхьало йича, вай дерриг а дойур ду, берашца цхьаьна. КIелхьарвала хьожур ву со!

БIаьрнегIар тухучу йукъана цо ойла йира хIоьттинчу хьолан. ЦIийнан тIехьарчу пенан кор дац. Тхов тIе хьалавала меттиг а бац. ЦIенна го бина хир бу. Цхьа некъ бу цунна. НеIарехула ара а иккхина, мостагIашна йуккъехула чекхваьлла, вадар. Аюба иза къастийра. Далла тIе болх а биллина, цIеххьана неI а йиллина, топ хьала а лаьцна, араиккхира иза. Кертахь лаьтташ Кибиров а, ши гIалагIазкхи а вара.

– Саца! ТIетуху хьуна! – мохь туьйхира Кибировс.

Аюб ца сецира. Иза пурхин дохалла дIахьаьдча, араиккхира да. Цунна кхетарна кхерабелла севццехь а, уьш тоьпаш ца тухуш севцначу йукъах пайда а эцна, ведда, хьаьжкIийн дайна тIехьа иккхира Аюб. ТIаккха бешарчу дитташ тIехьа а лечкъаш, ведда, керта тIехула лулахойн беша иккхира иза. Цигахь гIалагIазкхий лаьттара, хIокхунна тIе тоьпаш а лаьцна. ХIapa ма ве, дийна схьалаца аьлла, омра хиллера а хаац цаьрга, амма тIе ца тухуш, маьхьарий хьоькхура цара. Аюб шолгIачу беша иккхича, гобаьккхина тIе герз детта долийра цунна. Аюба топ йеттара массо а aгIop. КхоалгIачу беша эккха кхиале пхьаьрсах, настарх, белшах дIаьндаргаш кхийтира, амма Дала ницкъ белла, хьалха дIауьдура Аюб. Чевнаш хилла меттигаш, йогуш, лозура, дегIаца охьа цIий оьхура. Шен берриг а ницкъ тIегулбина, пхоьалгIачу кертах иза дехьаваьлча, цунна хьалха нисвелира месала йуьхь йаьлла ши гIалагIазкхи. Аюбан некха тIе а лаьцна, цхьатерра тоьпаш туьйхира цаьршиммо.

Аюбан бIаьргаш чу бода хIоьттира, латта сетташ, хьийзаш санна, хетаделира. Дуьхьал хIуьттура шех хьерчаш зуда а, кхеравелла пурхе иккхина да а, хезира ненан Iадийна мохь а, Абубакар а…

Шаьш тоьхначух ца Iаьбначу шина гIалагIазкхичо цхьаммо коьртах, вукхо дагах тоьпаш туьйхира.

ТIаьххьара дегI озийна, дIатийра Аюб. Майра, самукъане, забаре, догцIена, куьце Аюб.

ТIаккха Аюбан герз схьа а эцна, толаме маьхьарий хьоькхуш, накъосташна тIевахара ши гIалагIазкхи…

Полковника Морганияс боккха толам баьккхира. БIe шовзткъе итт гIалагIазкхичуьнца гo бина, цхьа обарг а вийна. Оцу дийннахь Михеевга рапорт йаздира цо:

«Зеламхин уггар гергарчарех, майрачарех, тешамечарех цхьаъ хилла Тамаев Аюб 1 мартехь, Iуьйранна сатосучу хенахь, шен хIусамера вада гIоьртича, вийна хиларх хаам бо Хьоьга. Оцу луьрачу тасадаларехь цхьа а гIалагIазкхи ца вийна, цхьанна а чов а ца хилла. Тамаев Аюбехь № 14148 йолу трехлинейни топ карийна. Цуьнца хиллачу тIамехь шегара майралла а, даккхий хьуьнарш а гайтира ГIизлара-Гребенски полкан йолхалгIачу сотнис. Сан дехар ду Хьоьга Тамаев Аюбан топ оцу полкан музейна совгIатна дIайала суна бакъо йалар».

4

Шен дахаран хIокху тIаьххьарчу цхьайтта шарахь дуккха а бохамаш, баланаш лайнера Зеламхас. Халонаш-м хьехор а йацара. Халонаш лан кхоьллина боьрша стаг. Цхьанна тIаьххье кхин дIаволуш, деа-пхеа шарахь беллий, байъиний дIабевлира цуьнан уггаре а гергара нах. Ден да. Да а, ваша а. Ден вежарий а, шичой а. ХIинца висинарг пхийтта шо кхаьчна Бийсолта а, цхьа шича Iеламха а ву…

Иштта чIогIа ца Iеткъахь а, дагна Iеткъара накъостех къаьстича а. Царах ткъа чIирхоша вийна. Зеламхас а, цара а цхьаьний ловра обаргаллин халонаш.

Амма уггар чIогIа цунна Iаьткъинарг Саламбеках, Аюбах къастар дара. Майра, оьзда, доьналле накъостий бара уьш. Накъостий, доттагIий алар кIезиг ду. Уьш тешаме вежарий бара цуьнан. Уггар кхерамечу операцешка оцу шинца воьдура Зеламха. И шиъ шеца волуш кхерам ца гора цунна, паргIат охьавуьжура, наб кхетара. Оцу шиннах цхьа а къайле йацара цуьнан. ХIинца и шиъ вац. Зеламха куьйгаш, бIаьргаш доцуш висина. Ши тIам боцуш висина.

Накъостех а хаьдда. Доьзал а Сибрехь бу. Цкъа-шозза кехат деана, цул тIаьхьа шо кхочуш доллу цаьргара хабар доцуш. Царах хIун хилла а, ца хаьа. Дийна бу йа белла.

Областан начальникана кхерамаш тийсира цо, набахтера шен доьзал марша ца баккхахь, иза а, цуьнан йоI а, нуц а йийсаре дуьгур ду бохуш. Амма цо зударий а, бераш а пхеа шарна Сибрех бахийтина. Зеламхина ца йицъелла ша йина чIагIо. Цо кхочушйийр йу иза.

Жамаьлда цIе йолуш, ши обарг вара Зеламхица. АнагIepaн Жамаьлда а, накъосташа Пешхо олу Жамаьлда а. Цхьана хенахь Зеламхица обарг леллера и тIаьххьарниг. ТIаккха, обаргалла а дитина, машаречу дахарна тIевирзира. Ткъа xIокxy тIаьхьарчу шарахь обаргашца уьйр латтош, Зеламхица хьалхалера йукъаметтигаш карлайаха гIертара иза. Ши де хьалха Зеламха волчу веара Пешхо.

– Хьан чIагIо кхочушйан аьтто карийна суна, – элира цо векхавелла.

– ХIун чIагIо? – цецвелира Зеламха.

– Михеевн нуц йийсаре вало ахь йина чIагIо.

– Муха?